Νομικά

Κωνσταντίνος Λαδάκης, ιατρός νευρολόγος

Το καλοκαίρι του 1985 ο Richard Alan Gardner, κλινικός καθηγητής Παιδοψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Columbia, εισήγαγε τον όρο Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης (PAS).

Από τότε στην επιστημονική κοινότητα υφίσταται μία δημόσια συζήτηση είναι στο κατά πόσο αποτελεί ένα «σύνδρομο» ή μια συγκεκριμένη ατομική ψυχική «διαταραχή» ή ένα μοντέλο δυσλειτουργικής οικογενειακής σχέσης. Η ερμηνεία του συνδρόμου έχει τη δική της εγκυρότητα, αλλά χρειάζεται περαιτέρω συστηματικές και ευρείας κλίμακας μελέτες για να διευκρινιστούν τα χαρακτηριστικά του (π.χ. η διάρκεια και η ένταση των συμπτωμάτων) και να καθοριστούν κατάλληλα αντικειμενικά διαγνωστικά κριτήρια για την ακριβέστερη διάγνωση και την έγκυρη θεραπεία.

Η πρώτη διεθνής έκδοση ταξινόμησης, γνωστή ως Διεθνής Κατάλογος Αιτιών Θανάτου, εγκρίθηκε από το Διεθνές Στατιστικό Ινστιτούτο το 1893. H ΠΟΥ ανέλαβε το ICD κατά τη δημιουργία του το 1948 και δημοσίευσε την 6η έκδοση, το ICD-6, που ενσωμάτωσε τη νοσηρότητα για πρώτη φορά. Οι κανονισμοί της Ονοματολογίας της ΠΟΥ, που εγκρίθηκαν το 1967, ορίζουν ότι τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν την πλέον πρόσφατη αναθεώρηση της ICD για στατιστικές θνησιμότητας και νοσηρότητας. Το ICD έχει αναθεωρηθεί και δημοσιευτεί σε σειρά εκδόσεων για να αντικατοπτρίζει την πρόοδο της υγείας και της ιατρικής επιστήμης με την πάροδο του χρόνου. Το ICD-10 εγκρίθηκε τον Μάιο του 1990 από την 41η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας. Αναφέρεται σε περισσότερα από 20.000 επιστημονικά άρθρα και χρησιμοποιείται από περισσότερες από 100 χώρες σε όλο τον κόσμο.

Το ICD-10 Version 2016 ή αλλιώς η Διεθνής Στατιστική Ταξινόμηση των Νόσων και των Σχετικών Προβληνάτων Υγείας 10η αναθεωρημένα έκδοση – 2016 (internqtional Statistical Classificaton of Diseases and related Health Problems 10th Revision – version 2016) είναι η ισχύουσα σήμερα μορφή της κωδικοποίησης των Νόσων και των Σχετικών Προβλημά;των Υγείας. Εάν στην αναζήτηση πληκτρολογήσουμε τον όρο Parental Αlienation δεν μας δίνει κανένα αποτέλεσμα.

Εάν στον ιστότοπο της Π.Ο.Υ. για το ICD 11 (προηγμένη προεπισκόπηση -Δεκέμβριος 2018) στην αναζήτηση (search) //icd.who.int/browse11/l-m/en πληκτρολογήσουμε τη φράση Parental Alienation μας οδηγεί στην ιστοσελίδα //icd.who.int/browse11/l-m/en#///id.who.int/icd/entity/547677013   (κωδικός QE52.0 Caregiver-child relationship problem).

Tο Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης ή η Διαταραχή Γονικής Αποξένωσης ή όπως αλλιώς θα προτιμούσε κανείς να ονομάζεται αυτή η νοσολογική οντότητα αποτελεί αναμφισβήτητα ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας. Η καθυστερημένη επίσημη αναγνώριση του από την επιστημονική κοινότητα έχει αρνητικές συνέπειες σε όλους τους εμπλεκόμενους σε αυτό το πρόβλημα. Η επιστημονική κοινότητα οφείλει να προχωρήσει το συντομότερο δυνατόν στη συστηματική μελέτη και στην καθιέρωση αντικειμενικών διαγνωστικών κριτηρίων ώστε να χορηγείται η κατάλληλη θεραπεία και ταυτόχρονα να μη δίνεται το δικαίωμα σε κάποιους να υποστηρίζουν ότι δεν υφίσταται αυτό το πρόβλημα και επιπλέον αυτή η διάγνωση να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά σε νομικά ζητήματα.

Κάτι ανάλογο έχει συμβεί και στο παρελθόν με τη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες. Η εμπειρία των τραυματικών γεγονότων αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας από αρχαιοτάτων χρόνων (π.χ. περιγραφές στη μυθολογία). Παραδόξως, η επιστημονική ενασχόληση με το τραύμα και τα επακόλουθα του είναι πολύ πιο πρόσφατα, ξεκινώντας από τις παρατηρήσεις των χειρουργών σχετικά με τις συναισθηματικές αντιδράσεις μεταξύ ατόμων που τραυματίστηκαν σοβαρά σε ατυχήματα (π.χ. Erichsen, 1866, Page, 1883). Η συνειδητοποίηση και η αντίληψη των προβλημάτων ψυχικής υγείας που προκύπτουν μετά από ένα τραύμα εξελίχθηκε με την πάροδο του χρόνου ως αποτέλεσμα των προόδων της εμπειρικής γνώσης και των αλλαγών στην πολιτισμική συνείδηση. Η επιστημονική κοινότητα καθυστέρησε πολύ να ασχοληθεί με αυτήν τη νοσολογική οντότητα και αυτό έγινε μετά από την καταγραφή πληθώρας περιστατικών σε βετεράνους του Βιετνάμ. Η επίσημη αναγνώριση, με τη μορφή διαγνωστικών κριτηρίων για τη διαταραχή μετατραυματικού στρες, ήρθε το 1980 από την American Psychiatric Association (APA), 5 χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου του Βιετνάμ. Η εισαγωγή αυτής της διαγνωστικής κατηγορίας προκάλεσε διαμάχες που διαρκούν μέχρι σήμερα και αφορούν πολλά ζητήματα. Όμως η διαφορετική προσέγγιση ενός ζητήματος δεν σημαίνει αυτόματα, ότι αυτό δεν υπάρχει. Η επίσημη αναγνώριση της διαταραχής αυτής, παρά τις όποιες διαφωνίες μεταξύ των επιστημόνων άνοιξε το δρόμο ώστε σήμερα οι πάσχοντες να υποστηριζόνται με την κατάλληλη θεραπευτική προσέγγιση.

Από την 18^η/6/2018 έχει ταξινομηθεί η Γονική Αποξένωση στον κατάλογο στον κατάλογο Νόσων και Σχετικών Προβλημάτων Υγείας της Π.Ο.Υ. ως μια δυσλειτουργική σχέση στην οικογένεια στα πλαίσια προβλημάτων φροντιστή – παιδιού. Από τη πρόσφατη κατάταξή της η επιστημονική κοινότητα συνεχίζει να επεξεργάζεται τον ορισμό, τα κριτήρια, την διάγνωση και θεραπεία. Αναμφισβήτητα όμως η Γονική Αποξένωση έχε περιληφθεί στον κατάλογο των Νόσων και των Προβλημάτων Υγείας. Κανείς δεν δικαιούται να την αρνηθεί και κάθε κρατική αρχή οφείλει να ενεργεί, όπως θα έκανε για κάθε νόσο.

Κωνσταντίνος Λαδάκης, ιατρός νευρολόγος

In 1985, Richard Alan Gardner, Clinical Professor of Psychiatry at Columbia University first introduced the term Parental Abuse Syndrome (PAS).

Since then there has been a public debate on whether it is a “syndrome” or a specific individual mental “disorder” or a model of dysfunctional family relationship. The interpretation of the syndrome has its own validity but further systematic and wide – scale studies are needed to clarify its characteristics (eg the duration and intensity of the symptoms) and to define appropriate objective diagnostic criteria for more accurate diagnosis and diagnosis valid treatment.

The first international classification, known as the International List of Causes of Death, was approved by the International Statistical Institute in 1893. WHO took over ICD at its inception in 1948 and published the 6th edition, ICD-6, which incorporated morbidity for the first time time. The WHO Nomenclature Regulations, adopted in 1967, state that Member States use the most recent ICD revision for mortality and morbidity statistics. The ICD has been revised and published in a series of publications to reflect the progress of health and medical science over time. The ICD-10 was adopted in May 1990 by the 41st World Health Assembly. It is referenced in more than 20,000 scientific articles and is used by more than 100 countries around the world.

ICD-10 Version 2016 or otherwise the International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems, 10th Revision-version 2016, is the current form of Disease Coding and of Related Health Problems. A search for the term Parental Alienation in search, it does not give any results.

If on the WHO website for ICD 11 (Advanced Preview – December 2018) a search //icd.who.int/browse11/l-m/en for the term Parental Alienation leads us to the website //icd.who.int/browse11/l-m/en#///id.who.int/icd/entity/547677013   (code QE52.0 Caregiver – child relationship problem).

Parental Alienation Syndrome or Parental Alienation Disorder, or in any other way that could be named this disease entity, is undoubtedly a public health problem. Its delayed official recognition by the scientific community has a negative impact on all those involved in this problem. The scientific community must proceed as soon as possible to the systematic study and to the establishment of objective diagnostic criteria in order to administer the appropriate treatment and at the same time to prevent arguments that this problem does not exist and furthermore to prevent misusing this diagnosis in legal cases.

Since 18/6/2018, Parental Alienation has been classified in the WHO List of Diseases and Related Health Problems as a dysfunctional relationship in the family and as a care provider – child problem. Since the recent classification, W H O has continued to work on the definition, the criteria, the diagnosis and the treatment. Undoubtedly Parental Alienation has been included in the list of Diseases and Health Problems. Nobody can deny its existence. Every state authority has an obligation to act, as if it was for any other disease.

Konstantinos Ladakis, neurologist

Η Γονική Αποξένωση είναι μια κατάσταση κατά την οποία ένας γονέας είναι αποξενωμένος με το παιδί του / της από τις ενέργειες κάποιου άλλου, συνήθως ενός μέλους της οικογένειας, συχνά μετά ένα χωρισμό, διαζύγιο ή αντιδικία για την επιμέλεια ή την ανατροφή του παιδιού.

Τέτοιες ενέργειες συνήθως καθοδηγούνται από τα αρνητικά συναισθήματα που συνοδεύουν τις οικογενειακές διαφορές που επιλύονται με σύγκρουση, δηλαδή με αντιδικία. Η Γονική Αποξένωση εμφανίζεται αφότου το παιδί εσωτερικεύσει μια συμπεριφορά του γονέα ή του προσώπου που το επηρεάζει η οποία συμπεριφορά  αποσκοπεί στο να μειώσει τον άλλο γονέα.

Η Γονική Αποξένωση μπορεί να φθάσει στο πιο επικίνδυνο σημείο της σε καταστάσεις υψηλού επίπεδου σύγκρουσης, όπως όταν τα παιδιά (και οι γονείς) εκτίθενται στη δοκιμασία της αντιδικίας για την επιμέλεια των παιδιών. Η αντιδικία για την επιμέλεια οδηγεί σε μία δίκη, δηλαδή μια διαδικασία κατά την οποία οι γονείς χρησιμοποιούν – και αρκετά συχνά ενθαρρύνονται ή κατευθύνονται στο να χρησιμοποιούν – τα παιδιά τους για να διασύρουν, να κατηγορήσουν, να συκοφαντήσουν ή ν’ αποκλείσουν τον άλλο γονέα.

Η αντιδικία για την επιμέλεια του παιδιού – η πιο γνωστή αιτία Γονικής Αποξένωσης – προξενεί φόβο, θυμό, ακραίες συγκρούσεις μεταξύ των γονέων και όλ’ αυτά σε διαφορετική κάθε φορά έκταση Γονική Αποξένωση που είναι εν γένει επιβλαβής για τα παιδιά που υποβάλλονται σε αυτή καθώς και στον ένα γονέα ή και στους δύο γονείς.

Η αντιδικία για την επιμέλεια των παιδιών και την επικοινωνία, τελικά είναι μια από τις πιο ακραίες μορφές παιδικής κακοποίησης.

Ωστόσο αυτές οι πρακτικές αποβαίνουν ιδιαίτερα προσοδοφόρες και εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σε βάρος μεγάλου τμήματος του πληθυσμού στις περισσότερες σύγχρονες κοινωνίες.

Η Γονική Αποξένωση είναι συνήθως επιζήμια για την ψυχική και συναισθηματική υγεία των παιδιών που επηρεάζονται άμεσα και μπορεί να επηρεάζει τις σχέσεις του παιδιού με τον στοχοποιημένο γονέα, καθώς και τη σχέση τους με τον άλλο γονέα ή το πρόσωπο που φροντίζει το παιδί.

Η Γονική Αποξένωση  συναντάται στα διάφορα στάδια του διαζυγίου και ειδικότερα στις δίκες για την επιμέλεια, την ανατροφή ή την επικοινωνία του παιδιού.

Όταν χρησιμοποιείται η αντιδικία για να επιλυθούν αυτές οι οικογενειακές διαφορές, είναι φυσικό τα σχολεία, τα μέλη της ευρείας οικογένειας καθώς και οι άμεσα εμπλεκόμενοι δικηγόροι, δικαστές, επαγγελματίες της ψυχικής υγείας ν’ αντιμετωπίζουν τους γονείς ως «αντίπαλους» και να παίρνουν θέση στο πλευρό του ένα ή του άλλου.

Κατά την εκπαίδευση των δικαστών συνήθως γίνεται ελάχιστη μνεία στην διαμεσολάβηση, και δεν διδάσκονται ότι είναι συνήθως πολύ επιβλαβές για τα παιδιά, την επιμέλεια των οποίων ρυθμίζουν, να  παίρνουν θέση υπέρ κάποιου γονέα.

Ο «νικητής», ή αυτός που θεωρείται «ο καλύτερος» γονέας, κατά τη νομική πρακτική που ακολουθείται, θα πρέπει ν’ αναλάβει την «επιμέλεια» των παιδιών, δηλαδή το πάνω χέρι, ενώ ο ηττημένος γονιός θεσμικά αποξενώνεται από το παιδί του / της.

Ο γονιός αυτός συχνά απομακρύνεται από τη ζωή του παιδιού με τη χρήση ενός ή και περισσότερων τσιτάτων, δηλαδή κάποιου από τους πολλούς αμφισβητούμενα ασαφείς κανόνες όπως «το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού» ή ενός ασαφούς νομικού όρου απ’ αυτούς που χρησιμοποιούνται εναντίον των γονέων και των παιδιών στις περιπτώσεις αντιδικίας για επιμέλεια όπως «κακοποίηση», «κατάχρηση» κ.λπ.

Λόγω της αντιεπιστημονικής εκτίμησης των δεδομένων κατά την ανάθεση της επιμέλειας, λόγω του κίνητρου του κέρδους και λόγω ανεπάρκειας στην εκπαίδευση / τα κριτήρια εκτίμησης / τις δεξιότητες του εκτιμητή, ο υγιέστερος γονιός συχνά είναι αυτός στον οποίο κολλάνε ετικέτες και στοχοποιείται.

Αυτό μπορεί να συμβεί και όταν ο εμπειρογνώμονας προτείνεται, προσλαμβάνεται και πληρώνεται από τον λιγότερο «υγιή» γονιό ή από ένα δικηγορικό γραφείο που αναμένει συγκεκριμένα αποτελέσματα από τον εμπειρογνώμονα, όπως την έντονη και μακροχρόνια διαμάχη.

Ο γονέας που «χάνει» τη δίκη συχνά περιορίζεται στο ρόλο αυτού που πληρώνει ή που περιορίζεται σε ένα μικρό βαθμό γονικού ρόλου, συχνά αυθαίρετα ή με βάση αφηγήσεις του άλλου γονιού. Ο ρόλος του αποξενωμένου γονέα περιορίζεται σε μικρές σύντομες επισκέψεις επικοινωνίας και έτσι γονικός ρόλος του στην ανατροφή του παιδιού γίνεται διαδικαστικά περίπλοκος, χρονοβόρος και συχνά απαγορευτικά δαπανηρός.

Μέσα από τη διαδικασία της αντιδικίας, η γονική αποξένωση τελικά διατάσσεται, ενθαρρύνεται ή «επιβάλλεται» και ενισχύεται από το δικαστήριο.

Στον κόσμο της αντιδικίας για την επιμέλεια των τέκνων, ο πιο θυμωμένος ή ο λιγότερο ασφαλής γονέας μπορεί να δει να του ανατίθεται η αποκλειστική επιμέλεια ενώ ο γονέας με τον πιο στενό δεσμό με το παιδί μπορεί να δει να εκδίδεται ερήμην αι σε βάρος του μια προσωρινή διαταγή. Και οι δύο γονείς μπορεί  ν’ ανταλλάξουν μεταξύ τους κατηγορίες όπως της κακοποίησης ή της εκ προθέσεως παραβίασης του διατακτικού δικαστικής απόφασης, ή να προσφύγουν σε τρίτους, εμπειρογνώμονες που διορίζονται και πληρώνονται.

Τέτοια γεγονότα δημιουργούν μια έντονη, μακροχρόνια, αλλά ιδιαίτερα κερδοφόρα σύγκρουση και διαφορετικού βαθμού και συχνά ραγδαία εξελισσόμενη Γονική Αποξένωση. Οι αποξενωτικές ενέργειες και συμπεριφορές, είτε λεκτικές ή μη λεκτικές, είτε με πρωτοβουλία ενός από τους γονείς ή από φορείς που εξαρτώνται οικονομικά από τη σύγκρουση στις οικογενειακές διαφορές, προκαλούν σε ένα παιδί μια κατάσταση διανοητικού χειρισμού, ελέγχου ή μπούλινγκ ώστε να καταλήξει να πιστεύει ότι ένας στοργικός γονέα είναι η αιτία των προβλημάτων του, ότι πρέπει να τον φοβάται, να μην τον σέβεται ή να τον αποφεύγει.

Ο αντίποδας : Πολλά αποξενωμένα παιδιά καταλήγουν ν’ αντιπαθούν, να φοβούνται ή να μισούν το γονέα που προκάλεσε ή που οδήγησε στο να προκληθεί η αποξένωση.

συμπτώματα στο παιδί

Η αποξένωση προκαλείται κατά κανόνα από την αντιδικία ή από κάθε ανισορροπία στην εξουσία ή στον έλεγχο που προκαλείται από το διατακτικό μιας δικαστικής απόφασης.

Η έλλειψη ενσυναίσθησης και ζεστασιάς μεταξύ του γονέα που υπέστη απόρριψη και του παιδιού πιθανόν να είναι ένας δείκτης αποξένωσης. Αν μάλιστα αυτά τα χαρακτηριστικά υπήρχαν πριν από την έναρξη της αντιδικίας ή την συμμετοχή στην σύγκρουση ενός «δικηγόρου» που κατευθύνει προς την αντιδικία, η διάγνωση και η θεραπεία της αποξένωσης μπορεί να είναι ακόμα πιο δύσκολη. Άλλωστε, η διάγνωση και η απόδειξη της γονικής αποξένωσης στις περισσότερες περιπτώσεις είναι πολύ δύσκολη ή και αδύνατη.

Αυτό που μπορεί να γίνει για την αντιμετώπιση της γονικής αποξένωσης, υποθέτοντας ότι οι γονείς δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, ή που αλλιώς έχουν υποβιβάσει το ρόλο τους με την προσφυγή στα δικαστήρια, τους δικηγόρους ή / και τους εμπειρογνώμονες, είναι να εκδοθούν δικαστικές αποφάσεις που αντιμετωπίζουν τους γονείς πανομοιότυπα ή έστω ως ίσους όσον αφορά την επιμέλεια / επικοινωνία, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν ή να εξαλειφθούν οι  ανισορροπίες μεταξύ γονέων ως προς τον έλεγχο και την εξουσία και ταυτόχρονα οι αποφάσεις να διευκολύνουν την επικοινωνία, τη συμβουλευτική και τη διαμεσολάβηση.

γενική αποδοχή του όρου

Η «Γονική Αποξένωση» θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι συναντάται, σε ένα ή τον άλλο βαθμό, σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις αντιδικίας για την επιμέλειας παιδιών αφού τη δημιουργεί η ίδια η αντιδικία που κακοποιεί το παιδί.

Εντούτοις, η Γονική Αποξένωση αμφισβητείται από μερίδα νομικών και επαγγελματικών της ψυχικής υγείας, τόσο γενικά όσο και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.

Έχουν χρησιμοποιηθεί ως συνώνυμοι όροι όπως : παιδική αποξένωση, (παθολογική) προσκόλληση, άρνηση επικοινωνίας, πλύση εγκεφάλου, παθολογική αποξένωση, το σύνδρομο του τοξικού γονέα και P.A.S. – parental alienation syndrome.

Εγκύκλιος του Υπουργείου Παιδείας
19 Νοεμβρίου 2011

Την Ιδιαίτερα σημαντική εγκύκλιο Φ.7/517/127893/Γ1 /13-1-2010 <//static.diavgeia.gov.gr/doc/4%CE%99%CE%9A%CE%969-%CE%95%CE%9A> έστειλε το Υπ. Παιδείας προς όλα τα σχολεία της χώρας.

Ο γονέας που δεν δεν έχει την επιμέλεια μπορεί να επισκέπτεται το σχολείο και να πληροφορείται  για την πρόοδο του παιδιού. Μπορεί ακόμα να επισκέπτεται το ίδιο το παιδί στο σχολείο.

Ο γονέας που έχει την επιμέλεια δεν δικαιούται να απαγορεύει στον άλλο γονέα να πηγαίνει στο σχολειό του παιδιού. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να φροντίζουν ώστε ν’ανατρέφεται το παιδί και από τους δύο γονείς αποθαρρύνοντας ιδιοκτησιακές συμπεριφορές του γονέα που έχει την επιμέλεια πάνω στο παιδί.

Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε με αίτημα του Σωματειου ΓΟΝ.ΙΣ Περαιά προς τον τότε Υπουργό Δικαιοσύνης Α. Σπηλιωτόπουλο. Το διάβημά μας το είχαμε δημοσιεύσει στο ενημερωτικό τεύχος του Σωματείου ΓΟΝ.ΙΣ Πειραιά τον Ιούλιο του 2009.

Η εγκύκλιος είναι το προϊόν μακράς και ουσιαστικής συνεργασίας με τον Συνήγορο του Παιδιού, της ευαισθητοποίησης των αρμοδίων του Υπουργείου Παιδείας και με την επιστημονική επιμέλεια και την εθελοντική συνδρομή εκπαιδευτικών μεγάλου κύρους καθώς επίσης και με τις παρεμβάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη.

Έτσι οδηγηθήκαμε στο κείμενο της εγκύκλιου που υπογράφηκε στις 13 -10 -2010, ενώ στις Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είχε αποσταλεί ηλεκτρονικά, ως εξαιρετικά επείγον, λίγες ημέρες νωρίτερα. Στα σχολεία στάλθηκε επίσημα μετά της 25-10-2010.

Το Υπουργείο παιδείας μας  δίνει το μάθημα «Δύο γονείς για τα παιδιά».

Ανεξάρτητα, εάν είναι παιδιά παντρεμένων ή χωρισμένων, εντός ή εκτός γάμου τα δικαιώματα είναι για όλα τα παιδιά ίδια το ίδιο φυσικά και οι υποχρεώσεις των γονέων.

Βία ορίζουμε το σκοπούμενο κακό σε βάρος του απέναντι.

Ενδοοικογενιακή βία είναι η βία που ασκείται μεταξύ συγγενών και των προσώπων που ορίζει ο νόμος 3500/2006.

Με αυτόν απαγορεύτηκε η χρήση κάθε μορφής βίας, σωματικής, ψυχολογικής και προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας.

Η ψυχολογική βία είναι η πιο επικίνδυνη μορφή βίας γιατί ανιχνεύεται δύσκολα και αντιμετωπίζεται δύσκολα. Είναι ίσως η πιο διαδεδομένη σήμερα μορφή βίας.

Διακρίνουμε την βία από την έννοια της “κακοποίησης” που είναι η ψυχολογική απόδοση της νομικής έννοιας της βίας. Η βία απαγορεύεται, η κακοποίηση δεν έχει απαγορευτεί, μάλιστα στο παρελθόν θεωρείτο στοιχείο του πολιτισμού μας, μια και οι γονείς και οι δάσκαλοι μας έδερναν “για το καλό μας”.