O Παναγιώτης Γεωργιάδης είναι δικηγόρος του Παρ΄ Αρείω Πάγω  και  Α. Συντονιστής της δημοτικής παράταξης του Δήμου Θεσσαλονίκης ΄΄Θεσσαλονίκη Μαζί΄΄, με επικεφαλής την Κατερίνα Νοτοπούλου.

Δείτε το πρωτότυπο ΕΔΩ

Με βάση τις τελευταίες έρευνες διαπιστώνεται ότι ο αριθμός των γάμων που καταλήγει σε διαζύγιο έχει ανοδική πορεία τα τελευταία χρόνια και λόγω της οικονομικής κρίσης, καθώς έχει ξεπεράσει το 34% και αναμένεται σύντομα να φτάσει το 50%. Τα παιδιά αποτελούν τα «αθώα θύματα» ενός διαζυγίου, καθώς υφίστανται τις συνέπειές ενός γεγονότος για τα οποίο δεν φέρουν ευθύνη. Η μεγαλύτερη και ταυτόχρονα δυσκολότερη πρόκληση για τους γονείς που χωρίζουν, είναι να ξεπεράσουν τις μεταξύ τους διαφορές και τις επιπτώσεις που προκαλεί η διάλυση του γάμου στους ίδιους, εστιάζοντας το ενδιαφέρον τους στα παιδιά και τις αυξημένες ανάγκες τους.

Ωστόσο στην πράξη οι συνθήκες δεν είναι εύκολες για κανένα και κανείς δεν βγαίνει ικανοποιημένος από ένα διαζύγιο. Τα κυριότερα προβλήματα που καλούνται οι γονείς να ξεπεράσουν και για τα οποία καταλήγουν συνήθως σε αντιδικία είναι η διατροφή, και η επιμέλεια – επικοινωνία. Σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά χρησιμοποιούνται ως ΄΄όπλα΄΄ για να πληγεί ο άλλος γονέας πχ. όταν ο υπόχρεος σε διατροφή πατέρας για λόγους εκδίκησης δεν καταβάλλει από κακοβουλία διατροφή, ή όταν η μητέρα θέλει να βλάψει τον πρώην σύζυγο στερώντας του τα παιδιά, ή όταν ο κάθε γονέας δεν θέλει τα παιδιά του να βρίσκονται δίπλα στον/στην νέο/νέα σύντροφο του άλλου γονέα.

Τα ανωτέρω προβλήματα φιλοδοξεί να λύσει το υπουργείο Δικαιοσύνης δρομολογώντας αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο, σχετικά με την επιμέλεια των παιδιών με την θέσπιση της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας. Δηλαδή εάν φθάσουν στο δικαστήριο, οι γονείς θα πάρουν ίσα δικαιώματα, χρόνο και φροντίδα του παιδιού. Στόχος είναι τα παιδιά να περνούν ίσο χρόνο και με τους δύο γονείς, οι οποίοι θα τα μεγαλώνουν από κοινού. Από τον περασμένο Μάρτιο έχει συσταθεί νομοπαρασκευαστική επιτροπή που επεξεργάζεται αλλαγές στο Οικογενειακό Δίκαιο με στόχο να ψηφιστούν τον ερχόμενο Σεπτέμβριο.

Στην Ελλάδα το Οικογενειακό δίκαιο σε αυτό το ζήτημα έχει να αλλάξει από το 1983 και σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις και ειδικότερα με το άρθρο 1518 ΑΚ προβλέπεται ότι «Η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη την μόρφωση και την εκπαίδευση του, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του». Η επιμέλεια λοιπόν του ανηλίκου τέκνου αποτελεί κομμάτι της γονικής μέριμνας η οποία περιλαμβάνει την επιμέλεια, τη διοίκηση της περιουσίας και την εκπροσώπηση του ανηλίκου. Σύμφωνα με τα άρθρα 1513 παρ. 1 και 1514 Α.Κ., σε περίπτωση διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή διακοπής της συμβίωσης, το Δικαστήριο δύναται να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας σε έναν εκ των γονέων και στους δύο από κοινού ή να την κατανείμει λειτουργικά ή χρονικά μεταξύ τους.

Παρότι η Νομική θεωρία και οι σύγχρονες παιδοψυχιατρικές απόψεις υπαγορεύουν πως οι γονείς, ιδίως μετά το στάδιο της νηπιακής ηλικίας θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ισότιμα, κάτι τέτοιο δεν έχει υιοθετηθεί από τα Δικαστήρια της χώρας μας. Ιδίως σε επίπεδο πρωτοβάθμιων Δικαστηρίων (όπου οι υποθέσεις κρίνονται αρχικώς) αλλά και Ασφαλιστικών μέτρων (Προσωρινή Δικαστική Προστασία) τα ποσοστά της επιδίκασης της επιμέλειας των ανηλίκων υπέρ “της μητέρας” είναι ομολογουμένως συντριπτικά άνω του 93%.

Σύμφωνα με την διεθνή εμπειρία, χώρες όπως η Αυστραλία και η Σουηδία, Βέλγιο, Δανία, Σκανδιναβικές χώρες, Νότια Αφρική, Βραζιλία, Μεξικό, Καταλονία, 19 πολιτείες των ΗΠΑ, Γαλλία, Γερμανόφωνες χώρες …  που εφαρμόζουν την συνεπιμέλεια εδώ και δεκαπέντε χρόνια έχουν θετικά αποτελέσματά. Η μόνη αντίρρηση ήταν για την εναλλασσόμενη κατοικία βρεφών, άποψη που τελικά δεν επικράτησε. Αντίστοιχα υπάρχει και η αρνητική εμπειρία της γειτονικής Ιταλίας που υιοθέτησε το 2006 την κοινή επιμέλεια – afido condiviso. Όμως σύντομα τα δικαστήρια λόγω αδράνειας και λόγω ανεπιτυχούς διάταξης, ξαναγύρισαν στο να ορίζουν το γονέα με τον οποίο το παιδί θα διαμένει (genitore collocatario).

Η όποια μεταρρύθμιση σε αυτό το τόσο ευαίσθητο ζήτημα για να εφαρμοστεί με επιτυχία, θα πρέπει να είναι προσανατολισμένη στην ΄΄φιλική δικαιοσύνη΄΄, χωρίς αντιδικία των γονέων, με προώθηση του θεσμού της διαμεσολάβησης και με τη προέχουσα συμμετοχή των δικηγόρων για την επίτευξη συμφωνίας. Από την διεθνή εμπειρία, όπου υπήρχε αποκλειστική επιμέλεια οι υποθέσεις καταλήγανε στα ακροατήρια. Όπου εισήχθη τον νέο μοντέλο οι περισσότερες υποθέσεις λύνονται συναινετικά έξω από τα δικαστήρια.

Ποια η νομική ισχύ του συμφώνου συνεπιμέλειας ; όποια ακριβώς και αυτή του συμφώνου που αναθέτει την επιμέλεια σε ένα γονέα. Το σύμφωνο κοινής  επιμέλειας επίσης είναι ιδιωτικό συμφωνητικό και συνοδεύει την αίτηση συναινετικού διαζυγίου. Οι  γονείς συμφωνούν να ασκούν από κοινού την επιμέλεια του παιδιού, κατανέμουν ανάλογα τον χρόνο τους και τις υποχρεώσεις τους και ρυθμίζουν τον τόπο διαμονής του παιδιού, τον τρόπο άσκησης της επιμέλειας και κοινής φροντίδας και την κατανομή δαπανών των τέκνων, σύμφωνα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες τους (διατροφή). Επισημαίνεται ότι το συμφωνητικό κοινής επιμέλειας είναι νόμιμο, στηρίζεται στο άρθρο 1513 του ΑΚ, και είναι απολύτως ισότιμο με το ιδιωτικό συμφωνητικό αναθέσεως της επιμέλειας αποκλειστικά σε ένα γονέα. 

Σε περίπτωση που δεν επιτευχθεί συμφωνία και φθάσει η υπόθεση στο δικαστήριο, κατ αρχήν σύμφωνα με το νομοσχέδιο, οι γονείς υποχρεωτικά θα πάρουν ίσα δικαιώματα, χρόνο και φροντίδα του παιδιού, παράγοντας που θα διαμορφώνει ανάλογα το ύψος της διατροφής αλλά και τον υπόχρεο αυτής. Επίσης θα εφαρμόζεται αναλογικά ότι ισχύει για τα παιδιά εντός γάμου και για τα αναγνωρισμένα – με οποιοδήποτε τρόπο – παιδιά εκτός γάμου.

Επειδή οι συμφωνίες και οι αποφάσεις για την συνεπιμέλεια θα πρέπει και να εκτελούνται, γι’ αυτό θα προβλεφθούν και μηχανισμοί εφαρμογής και όχι μόνο ποινές παραβίασης. Οι μηχανισμοί αυτοί είναι δοκιμασμένοι και λειτουργούν παγκόσμια :

Αν κάποιος γονιός δεν συνεργάζεται το γεγονός αυτό θα λαμβάνεται υπόψη από το δικαστήριο και θα υιοθετούνται οι προτάσεις του άλλου γονέα που συνεργάζεται.

Θα θεσπιστούν οι «Αντικειμενικές αξίες» διατροφής τέκνων, μια πρακτική ανάλογη με την ήδη θεσπισμένη για τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης νοικοκυριών. Η συζήτηση και η αντιδικία μεταξύ των γονέων θα γίνεται μόνο για τυχόν επιπλέον έκτακτες δαπάνες, εάν κάτι τέτοιο χρειάζεται, όπως π.χ. ορθοδοντικές, θέματα υγείας, μαθησιακές δυσκολίες κα.

Θα προβλεφθεί η σύσταση αμίσθων δικαστικών ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών που θα στελεχώνονται από ψυχολόγους, ψυχιάτρους, παιδιάτρους, παιδοψυχιάτρους, κοινωνικούς λειτουργούς με αντίστοιχα επαγγελματικά δικαιώματα. Με ενιαίο εθνικό πρωτόκολλο ενεργειών, ενιαία διαγνωστικά τεστ, ενιαία θεραπεία, με επιστημονική αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας (ψυχικής, σωματικής, σεξουαλικής), των ψευδών κατηγοριών, της γονικής αποξένωσης.

Παραμένει φυσικά πάντα δικαίωμα του κάθε πολίτη η προσφυγή στη δικαιοσύνη, αλλά με τη υποχρεωτική συνεπιμέλεια, καθίσταται πλέον συμφέρον για γονείς και δικηγόρους να κλείνουν τις υποθέσεις εκτός δικαστηρίων και αυτό είναι άλλωστε προς το συμφέρον των ίδιων των παιδιών.

Του Παναγιώτη Γεωργιάδη

Δικηγόρου Παρ΄ Αρείω Πάγω