ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΥΜΑ
Ο ανήρ είναι η κεφαλή της οικογενείας, η γυνή διοικεί τα του οίκου.
Αυτό το μοντέλο με ζωή τριών χιλιάδων χρόνων ήρθε ν’ ανατρέψει το 1983 ο νόμος Α. Παπανδρέου, αφού πρώτα ήρθε το πλυντήριο πιάτων, το πλυντήριο ρούχων, ο φούρνος μικροκυμάτων και αφού τη γυναίκα επάξια κατέκτησε κάθε τομέα της δημόσιας ζωής.
Η γονική μέριμνα, ήρθε ν’ αντικαταστήσει την πατρική εξουσία και η περιουσιακή αυτοτέλεια των συζύγων ν’αντικαταστήσει την προίκα.
Τοπ διαζύγιο εκδίδεται όλο και πιο εύκολα. Από τους τέσσερις λόγους διαζυγίου (μοιχεία, επιβουλή της ζωής …) μένει ένας, ο ισχυρός κλονισμός της έγγαμης συμβίωσης και προστίθεται η διαδικασία του «αυτόματου διαζυγίου» με συμπληρωμένη τετραετή διάσταση αρχικά και πλέον διετή και το συναινετικό που αρχικά έβγαινε σε τρία χρόνια με δύο δικασίμους και από το 2012 βγαίνει σε μισό σχεδόν χρόνο με μία δικάσιμο.
Πριν το 1983, όταν δεν έβγαινε εύκολα το διαζύγιο, στ η μητέρα που ζούσε για χρόνια χωρίς διαζύγιο και μεγάλωνε τα παιδιά, αντί για πατρική εξουσία το δικαστήριο της έδινε την επιμέλεια, δηλαδή την θηλυκή εκδοχή της πατρικής εξουσίας.
Η πατρική εξουσία μετά το 1983 έγινε γονική μέριμνα και περιλαμβάνει την διαχείριση της περιουσίας, την δικαστική εκπροσώπηση του παιδιού και την επιμέλεια.
Η επιμέλεια περιλαμβάνει «τα πάντα όλα», δηλαδή την φροντίδα, μόρφωση, ανατροφή, επίβλεψη, επιλογή τόπου διαμονής.
Η φροντίδα περιλαμβάνει την ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών του παιδιού (τροφή, ύπνο, υγιεινή…)
Μετά το 1983, μέσα στο γάμο, η γονική μέριμνα, η επιμέλεια και η φροντίδα είναι κοινές και στους δύο συζύγους. Στη διάσταση, όταν οι γονείς δεν συμφωνούν, καταφεύγουν στο δικαστήριο για να ρυθμίσει την ανατροφή των παιδιών.
Τα δικαστήρια τηρούν τις παραδόσεις. Η γονική μέριμνα κοινή, η επιμέλεια και η φροντίδα στη μητέρα. Δηλαδή πατέρας και μητέρα θα διαχειριστούν την περιουσία του παιδιού και θα κάνουν δίκες στ’ όνομά του αλλά όλα κάθε απόφαση για τη ζωή του παιδιού ανατίθεται από το δικαστήριο αποκλειστικά στη μητέρα.
Εκ των υστέρων ήρθε και η θεωρητική κάλυψη : το συμφέρον του παιδιού είναι να μεγαλώνει με την μητέρα του. Ενώ σε όλες τις χώρες το συμφέρον του παιδιού απαιτεί αυτό να μεγαλώνει με τους δύο γονείς τους, στην Ελλάδα έχουμε δικό μας συμφέρον, τη μητέρα …
Και ο χρόνος που το παιδί περνάει με το πατέρα, στην καλύτερη περίπτωση και εάν η μητέρα επιθυμεί, λίγες ώρες κάποια απογεύματα και δύο εικοσιτετράωρα με δύο διανυκτερεύσεις το μήνα.
ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΥΜΑ
Η κοινή επιμέλεια – joint custody, garde d’enfant conjointe – ήταν η κοινωνική κατάκτηση αυτής της περιόδου. Και οι δύο γονείς αποφασίζουν για την ανατροφή του παιδιού.
Σταδιακά όλες οι χώρες άλλαξαν την νομοθεσία τους. Ξεκίνησε από τις ΗΠΑ στα μέσα της δεκαετίας 1980. Συνέχισε με τη Γαλλία, Γερμανία, Βέλγιο, στα μέσα της δεκαετίας 1990. Ακολούθησαν όλες οι άλλες χώρες με τελευταία την Ελβετία.
Μεγάλες διεθνείς διασκέψεις που οδηγούν σε διεθνείς συμβάσεις και στα πλαίσια του ΟΗΕ με ηθικό και νομικό κύρος μεγαλύτερο και απ’ αυτό του Συντάγματος της χώρας φέρνουν νέα οπτική και νέο αέρα.
Τα δικαιώματα του παιδιού, την ισότητα των γονέων, ένα παιδοκεντρικό σύστημα, την καλύτερη απονομή της δικαιοσύνης.
Για περισσότερο από μία δεκαετία το 1970 με τακτικές διασκέψεις ο ΟΗΕ προετοίμασε την μεγαλύτερη διεθνή σύμβαση που πήρε τις περισσότερες υπογραφές και απ΄αυτό τον ίδιο τον Χάρτη του ΟΗΕ : τη διεθνή σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού, γνωστή σαν σύμβαση της Νέας Υόρκης που κύρωσε η χώρα μας το 1992.
Το Σύμφωνο για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα που επίσης κύρωσε η χώρα μας ακολουθεί την ίδια κατεύθυνση. Οι συμβάσεις του διεθνούς οργανισμού εργασίας, και πολλές περιφερειακές συμβάσεις όπως του ΟΗΕ, κανονισμοί της ΕΕ κα.
Σε όλα τα διεθνή κείμενα συμμετέχει και η Ελλάδα και όσα απ’ αυτά είναι νομικά δεσμευτικά τα έχει ήδη κυρώσει. Στο εσωτερικό όμως δίκαιο τα αγνοεί.
ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΚΥΜΑ
Η εξίσου κοινή ανατροφή των παιδιών – shared parenting – είναι διεθνώς η κοινωνική κατάκτηση της δεκαετίας μας.
Τι κι αν αποφασίζουν οι γονείς μαζί ; Αυτό που χρειάζονται τα παιδιά είναι να περνάνε χρόνο και να δέχονται φροντίδα και από τους δύο γονείς τους.
Έτσι, ορίζεται ως κοινή ανατροφή το μοντέλο όπου το παιδί περνάει τουλάχιστον 35 % του χρόνου του, περιλαμβανομένων και των διανυκτερεύσεων, και με τους δύο γονείς του.
Πρώτη η Γαλλία και μετά το Βέλγιο από τη δεκαετία το 2004 εισήγαγαν την εναλλασσόμενη κατοικία (garde d’ enfant alternee) και η υπερ δεκαετής εμπειρία τους επέτρεψε να μελετηθεί επιστημονικά και ν’ αξιολογηθεί θετικά για τα παιδιά και τους γονείς. Η Δανία, Σουηδία, Αυστραλία και άλλες χώρες ακολούθησαν.
Άλλες χώρες πάλι ακολούθησαν μια παράλληλη πορεία. Στις ΗΠΑ, στο Η.Β., στην Αυστραλία, στην Ολλανδία και αλλού επιβάλλεται από το νόμο να εκπονήσουν ένα σχέδιο κοινής ανατροφής παιδιών – parental plan το οποίο είτε υποβάλλουν από κοινού και οι δύο γονείς στο δικαστήριο είτε υποβάλλει κάθε γονιός το δικό του και αποφασίζει το Δικαστήριο.
Σκοπός είναι να καταπιαστούν οι γονείς με το πώς θα μεγαλώσουν τα παιδιά τους στο μέλλον και να διευκολυνθεί το έργο τους με την υποστήριξη της πολιτείας αντί να διολισθαίνουν σε στείρες αντιδικίες.
Η οικογενειακή διαμεσολάβηση σαν τρόπος εναλλακτικής επίλυσης των οικογενειακών διαφορών συνάντησε μεγάλη εξάπλωση στις χώρες όπου είχε εισαχθεί η κοινή επιμέλεια. Πράγματι, για να συνεννοηθούν και να συμφωνήσουν δύο άνθρωποι πρέπει να βρίσκονται σε κατάσταση νομικής ισότητας, πράγμα που δεν συμβαίνει με το μοντέλο της αποκλειστικής επιμέλειας.
Ενόψει των ραγδαίων εξελίξεων, όλα τα πρόσφατα διεθνή κείμενα δεν κάνουν πια χρήση του όρου γονική μέριμνα αλλά για γονικές ευθύνες – Parental responsibilities αφού σε όλες τις χώρες κάθε διάκριση έχει καταργηθεί και η επιμέλεια έχει συνενωθεί με την γονική μέριμνα.
Κυριότερα είναι οι αρχές του Ευρωπαϊκού Οικογενειακού Δικαίου που εκπονήθηκαν κατά παραγγελία της Ε.Ε. που μεταξύ άλλων εισάγεται ευθέως η αρχή του αδιάσπαστου του γονικού ζεύγους.
Οι σύζυγοι χωρίζουν, οι γονείς μένουνε πάντα γονείς.
Με την αρχή αυτή διαπιστώνεται ότι η απομάκρυνση από το Δικαστή κάποιου γονέα από την ανατροφή του παιδιού συνιστά παραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Ταυτόχρονα εκπονήθηκαν δύο Οδηγίες της Ε.Ε. και η Λευκή Βίβλος του Συμβουλίου της Ευρώπης που επίσης χρησιμοποιούν τον όρο γονικές ευθύνες και αναφέρονται στην αρχή του αδιάσπαστου του γονικού ζεύγους.
ΟΙ ΚΑΡΟΤΣΕΡΗΔΕΣ ΑΝΤΙΔΡΟΥΝ
Σε ένα κόσμο υπό ραγδαία μεταβολή, το νομοσχέδιο της συνεπιμέλειας που ξεκίνησε το 2005 τελικά το 2009 δεν κατατέθηκε για ψήφιση. Ο παλαιοφεμινισμός ελληνικού τύπου και τα οργανωμένα συμφέροντα αντέδρασαν.
Η στάση τους θυμίζει την αντίδραση των καροτσέρηδων (οδηγών ιππήλατης άμαξας) όταν άρχισαν να λειτουργούν οι σιδηρόδρομοι. Ποιος τους θυμάται σήμερα ; Το μόνο που θυμόμαστε με αγάπη είναι η ευδαιμονία και η κοινωνική πρόοδος που ακολούθησε το νέο μοντέλο οικονομικής οργάνωσης.
ΤΙ ΚΙ ΑΝ ΑΝΤΙΔΡΟΥΝ ΟΙ ΚΑΡΟΤΣΕΡΗΔΕΣ ;
Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος, δικηγόρος
συντονιστής ICSP Greece
