Μέθοδοι θεραπείας της αποξένωσης : επανένωση αποξενωμένου γονέα και παιδιού

Τα παιδιά και οι γονείς που οδηγήθηκαν σε αποξένωση μεταξύ τους χωρίς να υπάρχει κάποια μορφής κακοποίηση είναι έντονα εκτεθειμένα σε μετατραυματικό στρες. Ο προσπάθειες επανένωσης πρέπει να γίνονται προσεκτικά και με μεγάλη ευαισθησία.

Τα αποξενωμένα παιδιά δείχνουν να έχουν μια μυστική επιθυμία : να τα βρεθεί κάποιος και να τα αναγκάσει να επανασυνδεθούν με τον γονέα τον οποίο ισχυρίζονται ότι μισούν. Παρά τη δήθεν σθεναρή στάση που επιδεικνύουν, τα αποξενωμένα παιδιά δεν θέλουν τίποτε άλλο από το να τους δοθεί η άδεια και η ελευθερία ν’ αγαπήσουν και ν’ αγαπηθούν και από τους δύο γονείς τους. (Baker, 2010).

Εντούτοις, η επίδραση του γονέα που αποξενώνει είναι πολύ δυνατή και δεν επιτρέπει στο παιδί ν’ αντισταθεί. Ο φόβος του παιδιού ότι ο γονιός που αποξενώνει θα καταρρεύσει ή ότι θα πάψει να το αγαπάει, το αποτρέπει.

Η έρευνα έδειξε ότι πολλά αποξενωμένα παιδιά μπορούν να μεταμορφωθούν γρήγορα και να ξεπεράσουν την άρνηση και την πεισματική αντίσταση και να α κάνουν όπισθεν και να κινηθούν με ταχύτητα προς τον αποξενωμένο γονέα. Γι’ αυτό και οι επιθυμίες που εκφράζουν τα παιδιά ως προς το που θα μένουν,  στα πλαίσια δικών για την επιμέλεια δεν θα πρέπει να λαμβάνονται καθοριστικά υπόψη ιδίως στην περίπτωση που υπάρχει γονική αποξένωση.

Οι προσπάθειες επανένωσης μετά από μακροχρόνια απουσίας πρέπει να εκτυλιχθούν με την βοήθεια εξειδικευμένων στην γονική επανένωση μετά από αποξένωση επιστημόνων.

Μια σειρά από μοντέλα παρέμβασης έχουν προταθεί :

• Το πρόγραμμα του Warshak (2010) Family Bridges Program, είναι το πιο γνωστό. Είναι εκπαιδευτικό και βιωματικό και εστιάζει σε πολλαπλούς στόχους : να επιτρέψει στο παιδί να έχει μια υγιή σχέση και με τους δύο γονείς, ν’ απομακρύνει το παιδί από την σύγκρουση των γονέων, να ενθαρρύνει την αυτονομία του παιδιού, να του δώσει πολλές προοπτικές και να ενθαρρύνει την κριτική του σκέψη.
• Του Sullivan το Overcoming Barriers Family Camp (Sullivan et al, 2010), το οποίο συνδυάζει ψυχο – εκπαιδευτική και κλινική παρέμβαση μέσα σε ένα θεραπευτικό περιβάλλον, στοχεύει την ανάπτυξη μιας συμφωνίας για εξίσου κοινό χρόνο ανατροφής και ένα έγγραφο σχέδιο κοινής φροντίδας του παιδιού.
• Οι Friedlander και Walters (2010), Multimodal Family Intervention, προτείνουν διαφορετικές διαφορικές παρεμβάσεις για καταστάσεις γονικής προσκόλλησης, ευθυγράμμισης, απομάκρυνσης, αποξένωσης.

Όλα αυτά τα προγράμματα δίνουν έμφαση στην κλινική σημασία που έχει το να φθάσουν τα παιδιά στο σημείο ώστε να θεωρούν ότι οι γονείς του έχουν την ίδια αξία και ίδια σημασία στην ζωή τους και ταυτόχρονα να βοηθήσουν αυτά τα βασανισμένα παιδιά να εγκαταλείψουν τον προστατευτικό ρόλο τους προς τους γονείς που αποξενώνουν.

Στα προγράμματα επανένωσης, οι αποξενωμένοι γονείς θα βρουν ένα περιβάλλον που σέβεται τις προσπάθειές τους να παρέχουν αυτοί μια ασφαλή, άνετη, ανοικτή και φιλόξενη ατμόσφαιρα στα τα παιδιά τους.

Ο Ellis (2005) υποδεικνύει πέντε στρατηγικές για τους αποξενωμένους γονείς :

(1) να καταρρίπτουν την αρνητική εικόνα που έχουν τα παιδιά παρέχοντάς τους διαφορετική πληροφόρηση,

(2) ν’ αποφεύγουν ενέργειες που θέτουν το παιδί στο μέσο της σύγκρουσης,

(3) να βρίσκουν τρόπους για να κατευνάσουν την οργή και τον πόνο του γονέα που αποξενώνει,

(4) να ψάξουν τρόπο για να γκρεμίσουν την συμμαχία μεταξύ παιδιού και γονέα που αποξενώνει ώστε να μετατρέψουν τον εχθρό σε σύμμαχο και

(5) ποτέ να μην εγκαταλείπουν τις προσπάθειες επανένωσης.

Ο Warshak (2010) συνιστά, όσο αυτό είναι δυνατό, οι αποξενωμένοι γονείς να φέρνουν σε επαφή τα παιδιά τους με ανθρώπους που τους εκτιμούν και τους σέβονται σαν γονείς, ώστε να δουν τα παιδιά ότι ο υπόλοιπος κόσμος δεν συμμερίζεται τη δική τους αρνητική γνώμη. Αυτή η εμπειρία θα προξενήσει στο παιδί πολύ πιο έντονη εντύπωση απ’ όλα όσα ο αποξενωμένος γονιός μπορεί να πει ο ίδιος , σύμφωνα πάντα με τον Warshak.

Όπως γράφει ο Baker (2010), οι αποξενωμένοι γονείς νοιώθουν έντονα την εχθρότητα και την απόρριψη των παιδιών τους. Αυτά τα παιδιά δείχνουν σκληρά, άκαρδα και μιλάνε υποτιμητικά για τους γονείς τους. Όμως είναι σημαντικό ν’ αντιληφθούμε ότι από τη σκοπιά του παιδιού, είναι ο γονιός που τα απέρριψε, αφού οδηγήθηκαν να πιστεύουν ότι ο γονιός που απορρίπτουν δεν τα αγαπάει, ότι δεν τους παρέχει ασφάλεια και ότι τα έχει εγκαταλείψει. Έτσι η πρώτη προσπάθεια επαναπροσέγγισης του αποξενωμένου γονιού πρέπει πάντα να στηρίζεται στην αγάπη, τη συμπόνια, την ενσυναίσθηση και την απόλυτη ασφάλεια. Η υπομονή, η ελπίδα, η αγάπη χωρίς όρους, το να είναι εκεί για το παιδί, είναι η καλύτερη απάντηση για τους αποξενωμένους γονείς που μπορεί να προσφέρουν στα παιδιά τους. Ακόμα και αν βρεθούν μπροστά στην θλιβερή αλήθεια, ότι προσφέροντας όλ’ αυτά μπορεί να μην είναι αρκετά για να φέρουν πίσω το παιδί.

Στους γονείς που αποξενώνουν , είναι σημαντικό να δίνεται με έμφαση να καταλάβουν ότι σαν υπεύθυνοι γονείς οφείλουν να σέβονται τον ρόλο του άλλου γονέα στην ζωή του παιδιού. Κάθε μορφή συκοφάντησης του πρώην συζύγου και γονέα του κοινού τους τέκνου είναι επιζήμια για το παιδί. Οι σύνδεση του παιδιού με κάθε ένα από τους γονείς πρέπει να είναι απολύτως σεβαστή για να εξασφαλιστεί η ψυχική του υγεία. Τα παιδιά από ένστικτο ξέρουν, στο βάθος της ύπαρξής τους, ότι τα ίδια είναι κατά το ήμισυ η μητέρα τους και κατά το ήμισυ ο πατέρας τους. Βέβαια πιο εύκολο είναι να το λες παρά να το κάνεις μια και οι γονείς που αποξενώνουν οι ίδιοι είναι συναισθηματικά ευάλωτοι, με μια έντονη αίσθηση ιδιοκτησίας του παιδιού και μιας βαθειάς ανάγκης για έλεγχο (Richardson, 2006). Όλα αυτά τα περιστατικά είναι σημαντική κλινική πρόκληση για το θεραπυτή. Δηλητηριασμένα μυαλά και ενσταλλαγμένο μίσος προς ένα γονιό είναι η εκδήλωση μιας πολύ σοβαρής μορφή κακοποίησης του παιδιού. Όταν τα παιδιά μεγαλώσουν σε μια ατμόσφαιρα γονικής αποξένωσης, το πρωταρχικό μοντέλο γονικού ρόλου που αυτά έχουν δεχθεί είναι ένας δυσλειτουργικός και με κακή προσαρμογή γονιός. Γι’ αυτό πολλοί ειδικοί στο διαζύγιο (e.g., Fidler and Bala, 2010) συνιστούν αναστροφή της επιμέλειας σε τέτοιες περιπτώσεις, ή τουλάχιστον μια περίοδο χωρισμού μεταξύ του παιδιού και του γονιού που αποξενώνει, κατά την διάρκεια της διαδικασίας επανένωσης με ένα αποξενωμένο γονιό. Βέβαια δεν θα καταλήξουμε να λέμε ότι μέσο της καταπολέμησης της αποξένωσης μπορεί να είναι η εκ μέρους μας αποξένωση ούτε ότι μια εκδικητική προσέγγιση είναι αποτελεσματική από την κοινή ανατροφή που δεν παύει να είναι ο πρωταρχικός μας στόχος. Σε κάθε περίπτωση είναι κρίσιμο να δεσμευτεί και να συμμετέχει ο γονιός που αποξενώνει σε προγράμματα επανένωσης, όπου αυτό είναι δυνατό (Sullivan et al, 2010).

Τελειώνοντας, πολλές φορές στις περιπτώσεις αποξένωσης είναι δύσκολο να διακρίνουμε ποιός είναι ο γονιός που αποξενώνει και ποιός είναι ο γονιός στόχος. Γι’ αυτό ο ίσος χρόνος, η κοινή ανατροφή και η εναλλασσόμενη κατοικία είναι σαφώς προτιμότερη λύση από την λύση της πρωταρχικής κατοικίας και της αποκλειστική επιμέλειας ακόμα και σε περιπτώσεις όπου η αποξένωση είναι απλά πιθανή. Άλλωστε τα δικαστήρια είναι πλημμελώς εξοπλισμένα με μέσα για να μπορούν να παρακολουθούν τη δυναμική μιας γονικής αποξένωσης. Η κοινή ανατροφή είναι ένα μέτρο πρόληψης και προστασίας κατά της αποξένωσης.