δημοσιεύθηκε την Τετάρτη 26 Οκτωβρίου 2016
άρθρο της Ντίνας Δασκαλοπούλου
στην Εφημερίδα των Συντακτών
Είναι ίσως ο πιο αόρατος μετακινούμενος πληθυσμός της πόλης. Με τα λιλιπούτεια βαλιτσάκια τους μετακινούνται ανάμεσα σε δύο σπίτια, σε δύο κόσμους, σε δύο ενήλικες θεούς που αποφασίζουν εξ ονόματός τους για όλα.
Προσπαθούν να καταλάβουν τι έγινε κι ο κόσμος τους έσπασε στα δύο. Φοβούνται, πιστεύουν ότι φταίνε τα ίδια, ντρέπονται. Κι ενίοτε -εκτός από το να αντιμετωπίζουν ερωτήματα που δεν τα χωράει το μυαλό τους- γίνονται άθελά τους το απόλυτο υπερόπλο. Είναι τα παιδιά που οι γονείς τους χωρίζουν αγρίως.
Η γενιά των συν πλην 40άρηδων διεκδίκησε περισσότερο από κάθε άλλη το δικαίωμά της στο να χωρίζει. Το 2007, πριν ακόμη η κρίση σαρώσει τις ζωές μας, ένας στους πέντε γάμους κατέληγε σε διαζύγιο.
Το 2014 το ποσοστό έφτασε το 35%. Κι έχουμε ακόμη δρόμο: στη δυτική Ευρώπη ο ένας στους δυο γάμους καταλήγει άδοξα.
Χωρίζουμε όλο και πιο συχνά, λοιπόν, ωστόσο φαίνεται ακόμη ότι δεν έχουμε μάθει πώς να χωρίζουμε. Και, κυρίως, πώς να χωρίζουμε όταν έχουμε παιδιά. Και, κυριότατα, δεν έχουμε μάθει πώς -παράλληλα με το να κάνουμε χρήση του αδιαμφισβήτου δικαιώματός μας- να τηρούμε την υποχρέωσή μας απέναντι στα παιδιά να τα προστατεύουμε και να νιώθουν υγιή, ασφαλή και χαρούμενα.
Αυτονόητο υπό διαπραγμάτευση
Ενας γάμος που έχει εκφυλιστεί σε χρόνια διαμάχη συνήθως κλείνει και μ’ ένα ζόρικο διαζύγιο. Η δραματικότερη κι εντονότερη κορύφωση ενός τέτοιου διαζυγίου είναι συνήθως η σύγκρουση που αφορά τα θέματα των παιδιών: η διατροφή, το πού θα μένει το παιδί, το πότε θα βλέπει τον άλλο γονιό του και, κυρίως, ποιος θα έχει την ευθύνη του.
Στην Ελλάδα κατά παράδοση την επιμέλεια αναλαμβάνουν οι μητέρες. Κι είναι τόσο έντονη η παράδοση αυτή που τη θεωρούμε αυτονόητη. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά μοντέλα και μάλιστα σε άλλες χώρες έχουν θεσμοθετηθεί εδώ και χρόνια.
«Θέλω να βλέπω τον γιο μου κάθε μέρα και δεν αντιλαμβάνομαι γιατί πρέπει να είμαι μπαμπάς του Σαββατοκύριακου», λέει στην «Εφ.Συν.» ο Γ.Μ. (τα στοιχεία του στη διάθεση της εφημερίδας μας).
«Εκανα παιδί μεγάλος και συνειδητά, ήθελα να γίνω πατέρας. Το γεγονός ότι χωρίσαμε με τη μητέρα του δεν πρέπει να σημαίνει ότι θα χωρίσω και από τον γιο μου. Πόσο ουσιαστική σχέση μπορώ να χτίσω μαζί του όταν τον βλέπω τρεις ώρες κάθε Τρίτη και μένει στο σπίτι μου μόνο δυο Σαββατόβραδα το μήνα; Η λύση σ’ αυτό θα ήταν το μοντέλο της εναλλασσόμενης κατοικίας και η απεριόριστη πρόσβαση στη ζωή του παιδιού μου». Ο Γ.Μ. περιμένει την απόφαση του Εφετείου για την επιμέλεια του γιου του.
Ακριβώς την αντίθετη άποψη έχει η Σ.Σ. Χώρισε από στέγης πριν από λίγους μήνες κι αυτή τη στιγμή διαπραγματεύεται με τον πρώην σύζυγό της ένα συναινετικό διαζύγιο.
«Εκείνος θέλει συνεπιμέλεια, αλλά εμένα αυτό μου προκαλεί φρίκη. Δεν καταφέραμε να τα βρούμε μέσα στον γάμο μας, διαφωνούσαμε για τα πάντα. Τώρα πώς θα τα καταφέρουμε να συμφωνήσουμε για τα θέματα των παιδιών; Αν έχουμε από κοινού την επιμέλεια, τότε γιατί χωρίσαμε; Θα πρέπει να τσακωνόμαστε κάθε μέρα όλη μέρα για όλα. Μια συνεχής φρίκη δηλαδή μέχρι να ενηλικιωθούν τα παιδιά».
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο
Και όντως η συνεπιμέλεια μπορεί να είναι «μια συνεχής φρίκη» αν δεν υποστηρίζεται ευρύτερα και το πρώην ζευγάρι αφεθεί να την εφαρμόσει όπως νομίζει, χωρίς υποστήριξη και προστασία.
Γι’ αυτό τον λόγο πέρυσι το Συμβούλιο της Ευρώπης εξέδωσε ψήφισμα όπου υποστηρίζει την κοινή ανατροφή των παιδιών και τον θεσμό της εναλλασσόμενης κατοικίας, αλλά και περιγράφει αναλυτικά πώς αυτό πρέπει να γίνει.
Το Συμβούλιο ζητά από τα κράτη-μέλη να εισαγάγουν στη νομοθεσία τους την αρχή της εναλλασσόμενης κατοικίας των παιδιών μετά τον χωρισμό, αλλά και να ενθαρρύνουν κατά περίπτωση την ανάπτυξη της διαμεσολάβησης στο πλαίσιο των οικογενειακών υποθέσεων που αφορούν τα παιδιά, εξασφαλίζοντας ότι οι διαμεσολαβητές είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι.
Αποφασιστικής σημασίας για να πετύχει το μοντέλο είναι το «σχέδιο ανατροφής τέκνου»: ένα πλάνο ανατροφής για το παιδί, δηλαδή, στο οποίο και οι δυο γονείς θα συναινέσουν και θα εφαρμόσουν.
Ο Vittorio Vezzetti είναι παιδίατρος και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Διεθνούς Συμβουλίου για την κοινή ανατροφή των παιδιών. Ο Vezzetti υποστηρίζει ότι σε σύνολο 50 δημοσιευμένων ερευνών σε διεθνείς επιθεωρήσεις μεταξύ 1977 και 2013, μόνο δύο έδειξαν δυσμενή ευρήματα για την κοινή επιμέλεια, ενώ έντεκα ήταν ουδέτερα ή με μεικτά πορίσματα και 37 έβγαλαν απολύτως θετικά αποτελέσματα υπέρ της κοινής επιμέλειας.
Επιμέλεια, συνεπιμέλεια, συνεννόηση και διεκδικητικοί πατεράδες
Σε ημερίδα που οργάνωσε πρόσφατα το Ελληνικό Συμβούλιο Κοινής Επιμέλειας τοποθετήθηκαν εκπρόσωποι όλων των κομμάτων (ΣΥΡΙΖΑ, Νέα Δημοκρατία, ΑΝ.ΕΛΛ., Ποτάμι, Δημοκρατική Συμπαράταξη) και τάχθηκαν υπέρ της αλλαγής του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου
Με τον όρο «επιμέλεια» ενός παιδιού εννοούμε την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση, την εκπαίδευση καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του.
Η επιμέλεια των παιδιών είναι το δυσκολότερο και κρισιμότερο σημείο στη λύση ενός γάμου και είναι η σημαντικότερη από τις τρεις λειτουργίες της γονικής μέριμνας (επιμέλεια, διοίκηση της περιουσίας του και εκπροσώπηση του παιδιού σε κάθε δικαιοπραξία).
Οταν οι δύο γονείς δεν συμφωνούν να έχουν από κοινού την επιμέλεια του παιδιού τους ή όταν τη διεκδικούν κι οι δύο καθείς για τον εαυτό του, αρμόδιο για να αποφασίζει είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο.
Το Δικαστήριο αποφασίζει επίσης για το ύψος της διατροφής και τη συχνότητα της επικοινωνίας του παιδιού με τον γονιό που δεν έχει την επιμέλειά του. Συνήθως η επιμέλεια ανατίθεται στις μητέρες – με μοναδική εξαίρεση περιπτώσεις γυναικών που αντιμετωπίζουν σοβαρά ψυχολοπαθολογικά προβλήματα ή εξαρτήσεις.
Ετσι, ήδη από το 2004 είναι αμέτρητοι πια οι πατεράδες που διεκδικούν να θεσπιστεί νομοθετικά και στην Ελλάδα η υποχρεωτική συνεπιμέλεια και των δυο γονιών, όπως ισχύει ήδη στη Γαλλία, το Βέλγιο, τη Σουηδία, τη Δανία, σε αρκετές Πολιτείες στις ΗΠΑ.
Αυτό που οι πατέρες ζητούν είναι να συναποφασίζουν με τις μητέρες των παιδιών τους για όλα τα ζητήματα ανατροφής, το πού θα μένει το παιδί τους και το πώς θα μοιράζεται ο χρόνος του ανάμεσα στα δυο σπίτια, που θα πρέπει να θεωρούνται και τα δυο «σπιτικά» του παιδιού. Ζητούν επίσης τα θέματα των παιδιών να αντιμετωπίζονται από εξειδικευμένα δικαστήρια (να εισαχθεί δηλαδή ο θεσμός του οικογενειακού δικαστηρίου), να ενισχυθούν οι κοινωνικές υπηρεσίες που θα στηρίζουν το πρώην ζευγάρι στη διαδικασία ανατροφής του παιδιού του, να εισαχθούν διαδικασίες οικογενειακής μεσολάβησης και οι δυο πρώην σύζυγοι να είναι υποχρεωμένοι από τον νόμο να καταρτίζουν από κοινού και να υπηρετούν ένα σχέδιο ανατροφής του παιδιού.
Σε ημερίδα που οργάνωσε πρόσφατα το Ελληνικό Συμβούλιο Κοινής Επιμέλειας, τοποθετήθηκαν εκπρόσωποι όλων των κομμάτων (ΣΥΡΙΖΑ, Νέα Δημοκρατία, ΑΝ.ΕΛΛ., Ποτάμι, Δημοκρατική Συμπαράταξη) και τάχθηκαν υπέρ της αλλαγής του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου.
Μιλώντας στη Βουλή, ο υπουργός Δικαιοσύνης Νίκος Παρασκευόπουλος χαρακτήρισε «κοινωνικά επείγον» το θέμα, εξήγησε ωστόσο ότι «δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με συντομία, διότι είναι συστημικό θέμα: οι σχέσεις των συζύγων και η σχέση τους με το παιδί είναι το κεντρικό θέμα του Οικογενειακού Δικαίου, το οποίο δεν μπορεί αποσπασματικά να ρυθμιστεί και γι’ αυτόν τον λόγο η πρώτη μου απάντηση ήταν επικεντρωμένη στην πορεία της γενικότερης αναθεώρησης του Οικογενειακού Δικαίου που έχει ως αντικείμενο οπωσδήποτε και τις σχέσεις των συζύγων και με το παιδί. Αυτό το οποίο μπορώ να υποσχεθώ είναι: Θα κάνουμε όσο πιο γρήγορα είναι δυνατόν. Οχι πιο γρήγορα».
«Χωρίζουμε από τον σύντροφό μας, όχι από τα παιδιά μας»
Παιδιά χωρισμένων γονιών
Η Δήμητρα Σπ. Καγκαρά είναι συμβουλευτική ψυχολόγος. Σε άρθρο της με τίτλο «Χωρίζουμε από τον σύντροφό μας, όχι από τα παιδιά μας», παρουσιάζει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έρευνα του Westerberg (2002), όπου τα ενήλικα παιδιά πια χωρισμένων γονιών εξηγούν πώς θα ήθελαν να χειριστούν οι γονείς τους το διαζύγιο.
■ Τα παιδιά χρειάζονται ενότητα κι ωριμότητα: οι γονείς τους να ανακοινώσουν μαζί την απόφασή τους και να αναλάβουν τις ευθύνες τους χωρίς να κατηγορήσουν ο ένας τον άλλον.
■ Να εξηγήσουν στα παιδιά τι συμβαίνει, να τους δώσουν το περιθώριο να κάνουν ερωτήσεις και να εκφράσουν ελεύθερα τα συναισθήματά τους.
■ Να δείξουν στα παιδιά αγάπη και ασφάλεια.
■ Πρέπει να γίνει ξεκάθαρο ότι τα ίδια σε καμία περίπτωση δεν είναι υπεύθυνα για τον χωρισμό των γονιών τους και ούτε είναι υπεύθυνα να κάνουν κάτι για να επανορθώσουν.
■ Να εξηγήσουν στο παιδί τις πρακτικές λεπτομέρειες για το ποιος θα φύγει από το σπίτι στο οποίο θα μείνει και πόσο συχνά θα επισκέπτεται τον άλλο γονιό, δίνοντάς του το περιθώριο να νιώθει ότι μπορεί όποτε επιθυμεί να έχει επικοινωνία με τον γονιό που θα αποχωρήσει.
■ Μη χρησιμοποιείτε το παιδί σαν αγγελιοφόρο και διαμεσολαβητή στις δικές σας διαμάχες.
■ Μην κάνετε αρνητικά σχόλια ο ένας για τον άλλον μπροστά στα παιδιά.
■ Προσπαθήστε να διατηρηθεί η επαφή με τον γονέα που απουσιάζει και ορίστε μαζί από κοινού τους κανόνες πειθαρχίας και το πρόγραμμα για τα παιδιά, που θα τηρούνται και στα 2 σπίτια, έτσι ώστε να μη διαταράσσεται η ισορροπία των παιδιών και να αισθάνονται ασφαλή.
■ Τέλος, είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά να έχουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον τόσο από φίλους όσο και από συγγενείς στο οποίο θα μπορούν να εκφράζουν ελεύθερα τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, λαμβάνοντας παράλληλα την κατάλληλη υποστήριξη.
Διαζύγια με αριθμούς
● Το 2014 οι γάμοι έφτασαν στους 53.429 και τα διαζύγια σημείωσαν μεγάλη αύξηση, αγγίζοντας τα 18.351. Το 34% των γάμων κατέληξε άδοξα.
● Το 2007, προ κρίσης δηλαδή, οι γάμοι ανέρχονταν στους 61.337 και τα διαζύγια στα 12.994, αποτελώντας το 21%.
● Τα 2/3 των διαζυγίων εκδίδονται με συναινετικό τρόπο.
● Εξι στα δέκα διαζύγια αφορούσαν γάμους με διάρκεια ζωής δεκαετία και πάνω.
● Πρώτος στα διαζύγια στην Αττική είναι ο Δήμος Αθηναίων, ενώ τελευταίοι έρχονται οι δήμοι των Μεσογείων, τα βορειοανατολικά προάστια καθώς και Υδρα, Σπέτσες, Πόρος, Μέθανα.
● Περίπου ένας στους δύο γάμους οδηγείται στο διαζύγιο στην Ευρώπη, με πρωταθλήτρια τη Γαλλία (55%). Ακολουθούν η Ιταλία και η Αγγλία. Ιδια εικόνα και για τις ΗΠΑ και την Αυστραλία. ΠΗΓΕΣ: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Εθνικό Ληξιαρχείο, ΕΛΣΤΑΤ
