Γνωρίζουμε στην Ελλάδα τι είναι συνεπιμέλεια; Έχουν οι πατεράδες ίσα δικαιώματα με τις μητέρες στην ανατροφή των παιδιών; Γιατί δίνεται αποκλειστικά στη μητέρα η επιμέλεια κι όχι και στους δύο γονείς; Τα δικαστήρια λύνουν προβλήματα σε σχέση με τις αντιδικίες γονέων; Σέβεται η χώρα μας τα δικαιώματα των παιδιών; Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε δεκάδες ερωτήματα σε σχέση με το θέμα που αφορά πολύ βαθιά την κοινωνία μας σε μια εποχή που τα διαζύγια έχουν υπέρ πολλαπλασιαστεί και τα παιδιά βρίσκονται συχνά να ξεκινούν να αντιλαμβάνονται τον κόσμο εν μέσω ανταλλαγής πυρών δύο γονέων που συχνά χρησιμοποιούν τα παιδιά ως πεδίο βολής. Προσωπικά μιλώντας, όταν αποφασίσαμε με τον πάτερα του παιδιού μου να ζούμε χωριστά, επιλέξαμε τη συνεπιμέλεια χωρίς δεύτερη σκέψη αφού επικράτησε το πως πάνω από όλα είμαστε γονείς.

      Πρόσφατα έμαθα πως ανήκουμε σε ένα απειροελάχιστο ποσοστό. Ωστόσο γίνεται οργανωμένη προσπάθεια να έρθει στη βουλή ένας νόμος στον οποίο αντιστάθηκαν και ο τέως και ο νυν υπουργός κος Κοντονής. Ο πρώην Υπουργός Δικαιοσύνης έχει προβεί σε δήλωση στην Βουλή των Ελλήνων απαντώντας σε ερώτημα του κυρίου Λοβέρδου και δεσμεύτηκε ότι μέσα στον Δεκέμβριο του 2016 θα φέρει ανάλογο νομοσχέδιο προς ψήφιση. Αυτό δεν έγινε ποτέ.

 

     Ο νυν υπουργός κος Κοντονής δήλωσε μάλιστα πρόσφατα στην ΕΦΣΥΝ πως “..Οταν χωρίζουν οι γονείς ένας κλάδος, δηλαδή η επιμέλεια, ασκείται από έναν, αυτόν που θα κριθεί κατάλληλος από το δικαστήριο, και ο άλλος παίρνει το δικαίωμα της επικοινωνίας. Η επιμέλεια είναι η ρύθμιση των καθημερινών βιοτικών αναγκών του παιδιού. Σε ποιο σχολείο θα πάει, πού θα μείνει κ.λπ. Αυτό πώς θα το συναποφασίζουν οι δύο χωρισμένοι γονείς με το ζόρι”;  “Για πρώτη φορά Υπουργός της Ελληνικής Δημοκρατίας στρέφεται κατά διατάξεων της Σύμβασης Δικαιωμάτων του Παιδιού και του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε” λέει στο tvxs.gr ψυχολόγος Σωκράτης Καραμπατέας. Ο ψυχολόγος εξηγεί γιατί αντιστέκεται η Ελλάδα στο νομοσχέδιο σκιαγραφόντας παράλληλα τη νοοτροπία της πλειοψηφίας και τονίζοντας την έλλειψη πολιτικής βούλησης.

 

     Να υπογραμμίσουμε ότι ο Ελληνικό Συμβούλιο Κοινής Ανατροφής και ο σύλλογος Συνεπιμέλεια έχουν ιδρυθεί με στόχο την εισαγωγή της κοινής επιμέλειας και για τους δυο γονείς που χωρίζουν και την επιστημονική υποστήριξη αυτής της δίκαιης πρακτικής.  Το Ελληνικό Συμβούλιο Κοινής Ανατροφής είναι το ελληνικό τμήμα ενός διεθνούς επιστημονικού κινήματος του INTERNATIONAL COUNCIL OF SHARED PARENTING (ICSP) το οποίο αποτελείται από εξέχοντες ακαδημαϊκούς ανά τον κόσμο που μάχονται για να αλλάξει το μοντέλο ανατροφής των παιδιών χωρισμένων γονέων σε αυτό της κοινής ανατροφής.  Όσον αφορά στην Ελλάδα δεν υπάρχει καν νομικό πλαίσιο που να στηρίζει το δίκαιο αίτημα της συνεπιμέλειας και ο σύλλογος με τις επαφές, ημερίδες και παρουσιάσεις προσπαθεί να αλλάξει αυτό το κατεστημένο.

     Τι σημαίνει συνεπιμέλεια και τι προβλέπει ο νόμος σήμερα στην Ελλάδα;

 

      Η εξίσου κοινή επιμέλεια (shared joint custody) oρίζεται ως η συνεπής και συγκεκριμένη υλοποίηση του κανόνα ότι το παιδί έχει οικογενειακή ζωή και με τους δύο βιολογικούς του γονείς, ανεξάρτητα αν ζουν μαζί, αν είναι χωρισμένοι ή διαζευγμένοι. Οι περισσότερες χώρες στον δυτικό κόσμο έχουν εξασφαλίσει για τα παιδιά την κοινή επιμέλεια. Δηλαδή ότι για την ανατροφή του παιδιού αποφασίζουν και οι δύο γονείς.

 

      Η προσέγγιση αυτή, δηλαδή αυτή της ισότητας των γονέων και της κοινής λήψης αποφάσεων αν και νομική και λογική προϋπόθεση του επόμενου βήματος δεν οδηγεί κατ’ ανάγκη στην μεγάλη αλλαγή : δηλαδή το παιδί να έχει δύο γονείς στην καθημερινότητά του.

 

      Εκ του ασφαλούς λοιπόν στις χώρες της κοινής επιμέλειας ένα νέο κοινωνικό κίνημα έχει ξεκινήσει. Το εκφράζουν οι πιο ετερόκλητες δυνάμεις. Οι οργανώσεις για τον πατέρα που λειτουργούν για δεκαετίες. Οργανώσεις εργαζομένων γυναικών. Οργανώσεις για την οικογένεια. Νεοσύστατες οργανώσεις για την εξίσου κοινή επιμέλεια. Ακαδημαϊκοί όλων των κλάδων. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι τα καλύτερα βιβλία τα έγραψαν γυναίκες συγγραφείς οι οποίες προέρχονται από τον χώρο του φεμινιστικού κινήματος.

     Όλες οι αρχικά ετερόκλητες δυνάμεις ενώθηκαν γύρω από τον κοινό στόχο: πέρα και πάνω από τα φύλα το παιδί χρειάζεται και τους δύο γονείς του στην καθημερινή ζωή του.

 

      Η εξίσου κοινή επιμέλεια εκτός από κοινή επιμέλεια προϋποθέτει και εναλλασσόμενοι φροντίδα και εναλλασσόμενη κατοικία. Οι γονείς δεν μοιράζονται μόνο τις ευθύνες αλλά και τον χρόνο και την κατοικία του παιδιού. Αυτό δεν οδηγεί σε αριθμητικά ίσο χρόνο. Γίνεται παραδεκτό ότι τουλάχιστον το 30 %  του χρόνου (στον οποίο περιλαμβάνονται οι γιορτές, οι διακοπές και η καθημερινότητα) και 70 % με τον άλλο είναι το όριο πάνω από το οποίο μιλάμε για εξίσου κοινή επιμέλεια.

Shared does not always mean equal and unequal does not always mean unfair, Allison Parkinson 2011

Δηλαδή, δεν επιλύουμε μαθηματικές εξισώσεις, μιλάμε για ζωές ανθρώπων.

Γιατί αντιστέκεται η Ελλάδα να υιοθετήσει το νόμο;

 

       Η κατάσταση στην Ελλάδα κατά τη γνώμη μου έρχεται σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και έχει ως ακολούθως: Στην Ελλάδα μόνη η μητέρα μεγαλώνει το παιδί που οι γονείς του είναι σε διάσταση ή σε διαζύγιο. Αυτό γίνεται με την κατά τεκμήριο ανάθεση της αποκλειστικής επιμέλειας στη μητέρα. Για τα παιδιά εκτός γάμου, ο πατέρας θ’ αναλάβει την ανατροφή, την “ενεργό” γονική μέριμνα, μόνο αν η μητέρα πεθάνει η αδυνατεί να την ασκήσει! Ο κύριος Υπουργός δεν χρησιμοποιεί τον όρο γονικές ευθύνες. Αναφέρεται εκτεταμένα στους όρους γονική μέριμνα και επιμέλεια ο κύριος Υπουργός και στηρίζει το εσωτερικό νομολογιακό έθιμο (της κατά τεκμήριο ανάθεσης στη μητέρα της αποκλειστικής επιμέλειας του παιδιού που γονείς του δεν ζουν μαζί). Επαναλαμβάνω ότι δεν είναι ο νόμος, είναι η επαναλαμβανόμενη νομολογιακή πρακτική που διατηρεί την αποκλίνουσα εσωτερική πρακτική.

      Η επιμέλεια παρέχει το δικαίωμα σε αυτόν που την ασκεί ν’ ανατρέφει μόνος το παιδί. Δηλαδή ν’ αποφασίζει για κάθε θέμα περιλαμβανομένου του τόπου κατοικίας, να ενεργεί μόνος και ν’ αποκλείει τον άλλο γονέα ο οποίος περιορίζεται στην επικοινωνία και σε ένα αμελητέο ποσοστό από το χρόνο του παιδιού. Θεωρητικό υπόβαθρο του νομολογιακού εθίμου είναι το αντιεπιστημονικό δόγμα της βιοκοινωνικής υπεροχής της μητέρας και του μετέπειτα ισχυρού ψυχικού δεσμού που αναπτύχθηκε μεταξύ μητέρας παιδιού. Το δόγμα αυτό έχει διατυπωθεί σε αποφάσεις του Αρείου Πάγου και ομοιόμορφα το επαναλαμβάνουν στις αποφάσεις τους όλα τα κατώτερα Δικαστήρια.

      Επιπλέον, για να δικαιολογήσει το Δικαστήριο το ότι αφαιρεί πάντα την επιμέλεια καταφεύγει στην θεωρία της σύγκρουσης των γονέων. Σύμφωνα με αυτή πρέπει ν’ ανατεθεί η επιμέλεια σε ένα γονέα επειδή οι γονείς αντιδικούν και δεν συμφωνούν, παραβλέποντας ότι δίκην αυτοεκπληρούμενης προφητείας οι γονείς αντιδικούν γιατί πρώτος ο δικαστής, με βεβαιότητα και πάντα θα δώσει την επιμέλεια πυροδοτώντας αυτός τη σύγκρουση.. Η έννοια της συναισθηματικής  – ψυχολογικής κακοποίησης είναι άγνωστη στο εσωτερικό δίκαιο.

Σε ποιες χώρες ενισχύεται νομικά η συνεπιμέλεια σήμερα;

 

      Η συνεπιμέλεια ενισχύεται σε όλες τις “δυτικές” χώρες μέσω αντίστοιχης νομοθεσίας και σε πέντε χώρες από αυτές είναι και υποχρεωτική από τον νόμο με εναλλασσόμενη κατοικία με ίσο χρόνο και με τους δυο γονείς.  Οι χώρες αυτές είναι η Γαλλία, Γερμανία, Σουηδία, Βέλγιο και Ελβετία.  Στις Η.Π.Α. μάλιστα που υπάρχει οικογενειακό δικαστήριο και συνεπιμέλεια αλλά όχι υποχρεωτική συνεπιμέλεια, λόγω των μεγάλων προβλημάτων που δημιουργούνται από την γονεϊκή αποξένωση μια μια οι πολιτείες πλέον ψηφίζουν την υποχρεωτική κοινή ανατροφή (shared parenting).  Αυτή την στιγμή υπάρχουν 17 πολιτείες που έχουν υποχρεωτική συνεπιμέλεια με μοιρασμένο χρόνο και διαρκώς αυτές αυξάνονται!

Πως βοηθάει το παιδί και τα δικαιώματά του;

 

      Η κοινή ανατροφή (συνεπιμέλεια) ΕΙΝΑΙ τα δικαιώματα του παιδιού! Τα άρθρα 9 και 18 της ΔΣΔΠ του ΟΗΕ τονίζουν ακριβώς αυτό. Ότι τα παιδιά έχουν δικαίωμα να ανατρέφονται και από τους δυο γονείς και αυτό δεν μπορεί να αλλάξει.  Τα δικαιώματα του παιδιού δεν είναι μια σύμβαση που έχει απλά γραφεί για να καλύψει άμεσα κάποιες ανάγκες συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων.  Είναι μια από τις πιο καλά μελετημένες και εξονυχιστικά ερευνημένες συμβάσεις που βασίζεται σε κοινωνικά δεδομένα, κοινωνική και επιστημονική εμπειρία και αλληλεπιδράσεις μεταξύ επισήμων αρχών πολλών κρατών για πολλά χρόνια!  (Με την Ελλάδα να έχει παίξει καθοριστικό ρόλο, οξύμωρο).

Ποιο είναι το ποσοστό των γονέων που επιλέγουν την συνεπιμέλεια στην Ελλάδα

 

      Το ποσοστό δεν είναι καταγεγραμμένο μιας και δεν υπάρχουν σχετικές επίσημες έρευνες.  Το σίγουρο είναι ότι όλο και περισσότεροι γονείς που δεν βρίσκονται σε αντιδικία το εφαρμόζουν απολαμβάνοντας τα οφέλη.

      Αν δύο γονείς χωρίζουν και διατηρούν κακές σχέσεις μεταξύ τους, θα τους βοηθήσει η συνεπιμέλεια να παραμερίσουν τις διαφορές τους για χάρη των παιδιών;

      Η αντιδικία έχει αποδειχθεί ότι μειώνεται δραματικά με την εφαρμογή της συνεπιμέλειας για έναν απλούστατο λόγο: κανείς δεν νιώθει ότι έχει παραπάνω εξουσία από τον άλλον με αποτέλεσμα να μειώνονται στο ελάχιστο συμπεριφορές κατάχρησης δύναμης, χειρισμού του άλλου γονέα ή του παιδιού, ιδιοκτησιακές αντιλήψεις προς το παιδί κλπ.  Έχει αποδειχθεί και από παλαιότερα ψυχολογικά πειράματα (Milgram, The Stanford Prison Experiment) ότι όταν μια ανώτερη αρχή (ερευνητής, δικαστής) δίνει απόλυτη ουσιαστικά εξουσία σε κάποιον (υποκείμενο πειράματος, γονιό) τότε υπάρχουν τεράστιες πιθανότητες να γίνει κατάχρηση εξουσίας με κακοποιητικές προεκτάσεις μιας και η άσκηση αυτής της εξουσιαστικής δύναμης είναι νόμιμη και αποδεκτή από το σύστημα.  Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στις περιπτώσεις της αποκλειστικής επιμέλειας όπου υπάρχει αντιδικία.  Αφαιρώντας λοιπόν το δικαίωμα της αποκλειστικής επιμέλειας και αποδίδοντας και στους δυο γονείς ίσα δικαιώματα που ούτως ή άλλως επιτάσσει το διεθνές δίκαιο, το αποτέλεσμα είναι να μειώνονται οι τριβές και οι κακοποιητικές συμπεριφορές που υπενθυμίζω έχουν ως πρώτους αποδέκτες και θύματα τα παιδιά!  Οι γονείς λοιπόν αποσύρονται από τον αγώνα δύναμης και απονομής δικαιοσύνης και ασχολούνται με την ουσία που είναι η ανατροφή των παιδιών.  Ένας πατέρας που θα στερηθεί το δικαίωμα ακόμη και να εκφράσει την άποψη του για το σχολείο στο οποίο θα πάει το παιδί του πώς μπορεί να είναι ήρεμος και χαρούμενος? Αντιθέτως όταν υπάρχει συνεπιμέλεια έχει τουλάχιστον στο μυαλό του ότι αντιμετωπίζεται από το σύστημα ως ισάξιος γονιός με ίσα δικαιώματα.

Ποια είναι η εμπειρία σας ως ψυχολόγος σχετικά με το θέμα;

 

     Αρχικά θέλω να τονίσω ότι αυτό που αντιμετωπίζω πλέον καθημερινά στο επάγγελμα μου αλλά και στην ζωή μου μιας και δεν μπορώ να μην κοιτώ και με ψυχολογική ματιά την ζωή είναι ότι οι άνθρωποι έχουμε χαθεί! Έχουμε χαθεί σε έναν κυκεώνα ατελείωτων «θέλω» που μας ωθούν διαρκώς σε μια εγωιστική αντιμετώπιση της ύπαρξης της δικής μας αλλά και των άλλων.  Πλασματικές ανάγκες που οδηγούν σε συμπεριφορές που είναι πολύ μακριά από την αναζήτηση του εαυτού μας.  Μοιραία λοιπόν έχει έρθει και μια απίστευτη έλλειψη σεβασμού προς τον συνάνθρωπο μας αλλά και προς τον εαυτόν μας τον ίδιο βέβαια.  Βλέπω λοιπόν ανθρώπους κουρασμένους που προσπαθούν να πετύχουν την απόλυτη ευδαιμονία με λάθος συστατικά όμως.  Βλέπω όμως πολλούς γονείς, κυρίως πατεράδες που έχουν κατακρεουργηθεί από την απόδοση αποκλειστικής επιμέλειας στον άλλο γονιό με αποτέλεσμα να υπάρχει γονεϊκή αποξένωση, γονεϊκή απαξίωση, κατάθλιψη, απόσυρση, παραίτηση και απίστευτη απογοήτευση από τον τρόπο που διαχειρίζεται το κράτος την κατάσταση.  Σε αντίθεση όμως όσοι γονείς έχουν συμφωνήσει σε κοινή ανατροφή των παιδιών και με ίσο χρόνο επικοινωνίας με τα παιδιά, με εναλλασσόμενη κατοικία κλπ απολαμβάνουν μια γενικότερη ηρεμία, έχουν πάψει να αντιδικούν μεταξύ τους σε μεγάλο βαθμό, για τα βασικά θέματα εκπαίδευσης και μοιράσματος δραστηριοτήτων συνεννοούνται γιατί γνωρίζουν ότι είναι για το καλό όλων αλλά και γιατί το βλέπουν και στην πράξη. Δεν υπάρχει πιο σημαντικό πράγμα για έναν γονιό να μπορεί να συμμετέχει στην ανατροφή του παιδιού του, να είναι παρόν και όλα αυτά να γίνονται μέσα από ηρεμία και αλληλοσεβασμό.

Ως γονέας τι έχετε να καταθέσετε;

 

     Σε αυτή την ερώτηση θα ήθελα να μεταδώσω λίγο την κατάσταση που βιώνει ένας γονιός που υποφέρει από αυτή την κατάσταση μιας και εγώ ανήκω σε αυτή την κατηγορία.

     Ένας γονιός που του έχουν αφαιρέσει χωρίς λόγο το δικαίωμα ανατροφής του παιδιού του μέσω της αφαίρεσης της επιμέλειας. Όσο καλή και να είναι μια τέτοια περιγραφή δεν θεωρώ ότι μπορεί να μεταδώσει όλο το φάσμα του συναισθηματικού βάθους που βιώνει ο εν λόγω γονιός.  Ο γιος μου είναι επτά ετών και τα τελευταία πέντε χρόνια είμαι ο επίσημος τουρίστας στην ζωή του.  Είμαι ο πατέρας του αλλά μπορώ να τον βλέπω μόνο δυο τρίωρα την εβδομάδα και δυο βράδια τον μήνα, όταν τον έχω δηλαδή για σαββατοκύριακο.  Μπορώ δηλαδή να τον κοιμίζω διαβάζοντάς του ένα παραμύθι μόνο 24 φορές τον χρόνο (και κάποιες μέρες στις διακοπές), και αυτός ποτέ δεν μπορεί να με δει στο σπίτι όταν γυρνάει από το σχολείο. Διαβάζουμε μαζί μόνο κάθε δεύτερη Κυριακή και λίγο τις καθημερινές. Μόνιμα είμαι με το μάτι στο ρολόι προσπαθώντας να σιγουρευτώ ότι γεμίζω τον χρόνο που είμαστε μαζί με όσο πιο πολλή κοινή εμπειρία γίνεται.  Αυτός από την πλευρά του με κοιτά διαρκώς με λαχτάρα και αγωνία αντιδρώντας πλέον για το ελάχιστο του χρόνου που είμαστε μαζί χωρίς να μπορεί να κατανοήσει το γιατί.  Το σίγουρο όμως τώρα πια είναι ότι αντιλαμβάνεται την αδικία!  Οι αποχωρισμοί δεν είναι ποτέ εύκολοι και το πιο δύσκολο είναι πάντα το μετά μιας και προσπαθώ να ισορροπήσω τα συναισθήματα της απόλυτης ευτυχίας και πληρότητας με την τραγική αίσθηση του απόλυτου κενού.

      Μη θέλοντας να μακρηγορήσω, γιατί θα μπορούσα να γράψω χίλιες σελίδες για το πώς νιώθουμε εγώ κι αυτός θα ήθελα να κλείσω απευθύνοντας ένα μήνυμα στον Άρειο Πάγο και στους αξιότιμους κύριους δικαστές των υποθέσεων οικογενειακού δικαίου.  Αυτό που συμβαίνει και ενισχύεται διαρκώς κυρίες και κύριοι δικαστές σίγουρα δεν είναι για το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού!!!