20 Μαρτίου 2017

Για να δείτε το πρωτότυπο πιέσατε ΕΔΩ

J

Της Ελένης Τζούλια, Δικηγόρου Αθηνών

LL.M. Heidelberg, υπ. Διδ. Νομικής

      Το θέμα της επιμέλειας των τέκνων μετά το διαζύγιο απασχολεί ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού στη χώρα μας. Στα κατ’ αντιδικία διαζύγια η επιμέλεια των ανηλίκων τέκνων ρυθμίζεται από το δικαστήριο και η ανάθεση αυτής στη μητέρα επιλέγεται τυφλά, παρότι δεν βαίνει πάντα προς όφελός του τέκνου. Ως αποτέλεσμα, στην Ελλάδα, σε αντίθεση με άλλες χώρες της Ευρώπης, ο πατέρας στην πλειονότητα των περιπτώσεων παραγκωνίζεται μετά το διαζύγιο. Η τάση αυτή των δικαστηρίων έχει καταστεί «εργαλείο» στα χέρια πολλών γυναικών για άσκηση ψυχολογικών πιέσεων σε πατέρα και παιδί. Η επικοινωνία που επιτρέπεται στον πατέρα δεν ξεπερνά τα δύο Σαββατοκύριακα το μήνα και μερικές ώρες μεσοβδόμαδα. Ο χρόνος αυτός δεν επαρκεί ούτε για να αναπτυχθεί και καρποφορήσει η σχέση των δύο, πατέρα παιδιού, πόσο μάλλον για να δεθεί το παιδί με την πατρική γραμμή. Άλλωστε, στην επιμέλεια του προσώπου του τέκνου δυστυχώς συμπεριλαμβάνονται και εξουσίες όπως η επιλογή του σχολείου του και του τόπου κατοικίας του. Και τα δύο θέματα, ως κρίσιμα για το μέλλον του παιδιού, θα έπρεπε να αποτελούν αντικείμενο συναπόφασης των γονέων.

      Από αυτή την άποψη με βρίσκει σύμφωνη να αποτελεί στο μέλλον τον κανόνα η συνεπιμέλεια των τέκνων μετά το διαζύγιο των γονέων τους, καθώς και των εξώγαμων τέκνων που αναγνωρίστηκαν εκουσίως από τον πατέρα τους. Τι θα πει όμως «συνεπιμέλεια»; Θυμάμαι χαρακτηριστικά σε αντιδικία για την επιμέλεια τέκνου μετά τη διάσπαση της έγγαμης συμβίωσης των γονέων του να γράφει ο δικηγόρος της αντιδίκου μητέρας σχεδόν χλευαστικά στις προτάσεις του, αναφορικά με το αίτημα του πατέρα για «κοινή επιμέλεια» του τέκνου: «Ποιος φωτεινός νομικός νους σκέφτηκε πρώτος αυτό το μόρφωμα επιμέλειας;;!!!». Και είναι αλήθεια, ότι ένα μεγάλο τμήμα του νομικού κόσμου στη χώρα μας, στο οποίο συγκαταλέγονται και όντως φωτεινά κατά τα άλλα νομικά μυαλά, δεν εννοεί πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει η «κοινή επιμέλεια» του προσώπου του τέκνου, όταν οι γονείς του δεν συμβιώνουν.

      Πολύ πρόσφατα κατατέθηκε στη Βουλή τροπολογία, που προτείνει ακριβώς την υιοθέτηση από τον Αστικό μας Κώδικα ενός συστήματος κοινής επιμέλειας των τέκνων από τους γονείς τους, ανεξάρτητα από την ύπαρξη έγγαμης συμβίωσης των τελευταίων. Σύμφωνα δηλ. με την τροπολογία αυτή, η κοινή επιμέλεια των τέκνων θα διατηρείται μετά το διαζύγιο και θα ισχύει σε κάθε περίπτωση αναγνώρισης εξώγαμου τέκνου, δικαστικά ή εκούσια. Το δικαίωμα επικοινωνίας των γονέων με το τέκνο σε περίπτωση μη συμβιώσεως αυτών προτείνεται να είναι ισότιμο και σε καμία περίπτωση ο χρόνος που θα διάγει το παιδί με κάθε γονέα να μην υπολείπεται της αναλογίας 65%-35%. Κοινή επιμέλεια δηλ. θα σημάνει τη συναπόφαση των γονέων αναφορικά με κάθε θέμα που αφορά στο πρόσωπο και την καθημερινότητα του παιδιού, καθώς και διαμονή του τέκνου κατά ίσο (καταρχήν) χρόνο στο σπίτι του πατέρα και της μητέρας του. Ως τόπος νόμιμης κατοικίας του, όμως, ορίζεται από την τροπολογία αυτός της τελευταίας κοινής κατοικίας των γονέων του.

      Το ερώτημα είναι, εάν, δύο άνθρωποι που δεν μπορούν να συμβιώσουν και συχνά χωρίζουν κάτω από πολύ αντίξοες συνθήκες, μπορούν παρόλα αυτά να «συναποφασίζουν» για την ίδια την καθημερινότητα του παιδιού τους. Μήπως δηλ. η συνεπιμέλεια θα διαιωνίζει την αντιδικία των γονέων, με θύμα το παιδί; Από την άλλη, τι επιπτώσεις θα έχει στο παιδί το προτεινόμενο «μοίρασμα» του χρόνου του στα δύο; Θα μπορεί να μελετά με ηρεμία, εάν αλλάζει τόπο διαμονής κάθε δεύτερη μέρα ή βδομάδα; Θα μπορεί να παρακολουθεί τις εξωσχολικές δραστηριότητές του με συνέπεια; Θα μπορεί να φτάνει κάθε μέρα στην ώρα του στο σχολείο; Τέλος, πώς μπορεί να επιβάλλεται στους γονείς η συνεπιμέλεια, χωρίς να εξετάζεται εάν αυτοί είναι καν σε θέση να την αναλάβουν ευσυνείδητα και υπεύθυνα; Πώς μπορεί να δίνεται κομμάτι της επιμέλειας στον αλκοολικό πατέρα, στον βίαιο σύντροφο που μόνον μετά από πολύχρονη αντιδικία υποχρεώθηκε να αναγνωρίσει το ίδιο του το παιδί; Και, πολύ πιο απλά, πώς θα ασκεί το μερίδιο της επιμέλειας που του αναλογεί ο πατέρας ναυτικός; Ο μετανάστης;

      Ως προς τα παραπάνω ερωτήματα, που είναι πράγματι λογικά, θα πρέπει να γίνουν οι εξής παρατηρήσεις: Πρώτα απ’ όλα, ο κανόνας της συνεπιμέλειας μπορεί να γαλουχήσει τους γονείς σε μια πιο πολιτισμένη διαχείριση του διαζυγίου τους ή εν γένει της απόφασής τους ότι δεν επιθυμούν να συμβιώσουν. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση της προς ψήφιση τροπολογίας, η επιμέλεια του τέκνου θα πρέπει να γίνεται αντιληπτή ως λειτουργικό δικαίωμα των γονέων, δηλ. και ως καθήκον αυτών. Έτσι, θα αποτρέπονται χειριστικές συμπεριφορές που παρατηρούνται σήμερα, όταν το ζευγάρι αντιδικεί για την επιμέλεια απλά και μόνο για να τιμωρήσει το έτερον ήμισυ για τη διακοπή των μεταξύ του σχέσεων. Το διαζύγιο δεν θα αλλάζει τη ζωή μόνον του ενός, αλλά και των δύο γονέων, που θα πρέπει να συνεννοούνται, να προσαρμόζονται στην συμφωνημένη μεταξύ τους καθημερινότητα και τις υποχρεώσεις του τέκνου τους, ενδεχομένως δε να ταλαιπωρούνται και οι δύο. Βεβαίως, εάν εφαρμοστεί το καθεστώς της συνεπιμέλειας θα «ταλαιπωρείται» τρόπον τινά και το παιδί, με την έννοια ότι θα έχει δύο σπίτια, όπου θα πρέπει να διαμένει εναλλάξ. Σε αντάλλαγμα, όμως, θα κερδίζει την συναναστροφή και με τους δύο γονείς του, που κρίνεται απαραίτητη για την υγιή διάπλαση της προσωπικότητάς του. Άλλωστε, οι ίδιοι οι γονείς θα μπορούν να αμβλύνουν τις δυσκολίες στη μετακίνηση κλπ. του τέκνου, επιλέγοντας ανάλογα τον τόπο της διαμονής τους και διαμορφώνοντας καταλλήλως το πρόγραμμα των δραστηριοτήτων του.

     Πιστεύω ότι με τη θέσπιση της συνεπιμέλειας ως κανόνα στα διαζύγια θα μειωθούν και οι διαμάχες μεταξύ των πρώην συζύγων για τα παιδιά και οι αντιδικίες θα περιοριστούν σε περιπτώσεις κατά τις οποίες υπάρχει κίνδυνος από την εφαρμογή του κανόνα αυτού, επειδή π.χ. ένας γονιός είναι τοξικομανής, αλκοολικός, έχει ασκήσει ενδοοικογενειακή βία κλπ. Σημειώνεται ότι από την τροπολογία δεν φαίνεται να θίγονται οι διατάξεις για την αφαίρεση της επιμέλειας και την έκπτωση από τη γονική μέριμνα. Επομένως, ο κανόνας της συνεπιμέλειας δεν αποκλείει την κατ’ εξαίρεση ανάθεση της επιμέλειας στον ένα γονέα για σπουδαίο λόγο.

     Στη σχολιαζόμενη τροπολογία ξενίζει η ρύθμιση της γονικής μέριμνας και επιμέλειας για τα παιδιά εκτός γάμου. Ναι μεν είναι θετικό και απαραίτητο ο πατέρας που εκουσίως αναγνωρίζει εξώγαμο τέκνο του να αποκτά ενεργή γονική μέριμνα και επιμέλεια προσώπου (σήμερα παίρνει μόνο «ανενεργή» γονική μέριμνα). Δεν είναι όμως βέβαιο εάν το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και για τον πατέρα που αναγνώρισε δικαστικά και μάλιστα που αντιδίκησε με τη μητέρα. Στην τελευταία περίπτωση η θεμελίωση συγγενικής σχέσης με το τέκνο και μια ανενεργή γονική μέριμνα (για την περίπτωση να συμβεί κάτι στη μητέρα) φαίνεται να αρκεί. Υποστηρίζεται, πάντως, ότι υπό το ισχύον σήμερα νομοθετικό καθεστώς παρατηρούνται «στημένες» αντιδικίες ως προς την αναγνώριση εξώγαμων τέκνων, από τη μητέρα αυτών, προκειμένου ο πατέρας, που ούτως ή άλλως θα αναγνώριζε εκούσια, να αναλάβει τελικώς μόνον υποχρεώσεις σε σχέση με το τέκνο, χωρίς κανένα δικαίωμα ως προς την ανατροφή του. Από αυτή την άποψη είναι θετικό να ισχύει στο μέλλον ο κανόνας της συνεπιμέλειας και σε περίπτωση δικαστικής αναγνώρισης εξώγαμου τέκνου, με την επιφύλαξη βέβαια ότι δεν θα ζητηθεί κατ’ εξαίρεση δικαστικά η ανάθεση της επιμέλειας αποκλειστικά στον ένα από τους δύο γονείς. Όπως ειπώθηκε, η συνεπιμέλεια θα αποτελεί σύμφωνα με την τροπολογία τον κανόνα-βάση, αλλά επί επιπλοκής (μετοίκηση του ενός, σοβαρές προστριβές κλπ.) θα αποφασίζει το αρμόδιο δικαστήριο. Επίσης οι ίδιοι οι γονείς θα μπορούν συναινετικά να μοιράσουν την επιμέλεια διαφορετικά. Όταν π.χ. ο πατέρας είναι ναυτικός, όντως δεν μπορεί να αναλάβει το 50% της επιμέλειας του τέκνου του.

     Είναι γεγονός, ότι η προτεινόμενη τροπολογία δεν περιέχει διατάξεις σε σχέση με τη διατροφή του τέκνου. Παρόλα αυτά, επί συνεπιμέλειας μπορεί νομίζω να ισχύσει ο γενικός κανόνας της κοινής συνεισφοράς στις ανάγκες του τέκνου ανάλογα με τις δυνάμεις κάθε γονέα. Επί διαφωνιών περί των δυνάμεων αυτών μπορεί επίσης να επιληφθεί το αρμόδιο δικαστήριο.

     Θεωρώ ότι ήρθε η ώρα και στη χώρα μας – γιατί σε άλλα κράτη το παραπάνωσύστημα λειτουργεί από καιρό – να γίνει συνείδηση, ότι το διαζύγιο ή η εν γένει διάσπαση της συμβίωσης ενός ζευγαριού, αφορά βασικά το ίδιο το ζευγάρι.  Συνεπώς, θα πρέπει να επιδρά όσο το δυνατό λιγότερο στο παιδί σε σχέση με τη συμβίωσή του με τους γονείς του. Ναι, δεν είναι κακό να μοιράζει το παιδί το χρόνο του στα δύο μεταξύ των γονιών του όσο είναι ανήλικο και βέβαια είναι προς όφελός του να γαλουχείται από κοινού από τους δύο γονείς. Δύο προσωπικότητες θα το ολοκληρώσουν. Πιστεύω ότι εφόσον και οι δύο γονείς είναι εν ζωή, δεν υπάρχει λόγος να βιώσει το παιδί έναν «εικονικό θάνατο», εκείνου από τους γονείς του που χάνει την επιμέλειά του.