Κοντεύουμε να ξεχάσουμε διατάξεις που ίσχυαν στην χώρα μας και στις άλλες χώρες τριάντα ή πενήντα χρόνια πριν. “Πατρική εξουσία”, “ο ανήρ είναι η κεφαλή της οικογενείας, η γυνή διοικεί τα του οίκου”.
Το ρωμαϊκό δίκαιο θεωρούσε τα παιδιά res, πράγματα, που ανήκαν (όπως τα ζώα και τα κτήματα) στον πατέρα που είχε την potestas, την πατρική εξουσία. Περίπου δύο χιλιάδες χρόνια ο πολιτισμός μας βασίστηκε στο Αστικό Δίκαιο του Ρωμαϊκού κόσμου που αξίζει να επισημάνουμε ότι είχε γραφτεί στην ελληνική γλώσσα…
Θρησκευτικά και ηθικά πρότυπα της ίδιας εποχής ήθελαν τις οικογενειακές σχέσεις βασισμένες στην εξουσία, την υποταγή και το καθήκον.
Σήμερα, τέτοιες έννοιες και απαγορεύσεις έχουν όλο και λιγότερη σημασία. Οι νέες επιστήμες (ψυχολογία, κοινωνιολογία, ιατρική, βιολογία) εφεραν την επανάσταση.
Η σύλληψη και η αναπαραγωγή κατανοήθηκαν και χειραγωγήθηκαν. Με την αντισύλληψη ο άνθρωπος αποφασίζει ο ίδιος για την αναπαραγωγή. Η διαπίστωση της εγκυμοσύνης είναι μια απλή υπόθεση ενός τέστ που απαιτεί πολύ λίγα χρήματα και χρόνο. Η διακοπή της κύησης έως την πέμπτη εβδομάδα έχει παύσει να είναι παράνομη και αποφασίζει η γυναίκα μόνη της γι’αυτήν ακόμα και μέσα στον γάμο. Από την άλλη, με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, την τεχνητή γονιμοποίηση και την in vitro γονιμοποίηση ο άνθρωπος μπορεί πλέον να παράγει ανθρώπους.
Επίσης η ψυχολογία και η κοινωνιολογία έχουν αναλάβει ένα νέο ρόλο στην οικογένεια και προσφέρουν όχι μόνο την επίλυση δυσλειτουργιών αλλά και το πέρασμα από την επιβίωση στην εξασφάλιση της ίδιας της προσωπική ευτυχίας των μελών της οικογένειας.
Δικαιολογημένα μπορούμε να μιλήσουμε για μετάβαση από το οικογενειακό δίκαιο στο δικαίωμα στην προσωπική ευτυχία. Τα τελευταία σαράντα χρόνια το οικογενειακό δίκαιο άλλαξε παντού. Εν μέρει ήταν αποτέλεσμα των τεχνολογικών και κονωνικών εξελίξεων, της δράσης των κοινωνικολογικών κινημάτων αλλά και των γιγαντιαίων μετακινήσεων πληθυσμών. Δεν είναι τυχαίο ότι οι νέες ιδέες ήλθαν από τις ΗΠΑ.
Εκπονήθηκαν και τέθηκαν σε ισχύ νέα δεσμευτικά διεθνή νομικά κείμενα κυρίως για τα παιδιά των μεικτών γάμων, τα παιδιά των διαζυγίων και για την υιοθεσία. Η εθνική νομοθεσία ξεπεράστηκε πλέον από τα διεθνή νομικά κείμενα, που παραμένουν αφηρημένα και γενικά, καθώς και αποό τις συνταγματικές διακηρύξεις.
Σήμερα ο νομικός (νομοθέτης, δικαστής, δικηγόρος) τρέχει πίσω από τον γιατρο, τον ψυχίατρο, τον κοινωνικό λειτουργό για να αποφασίσει για τα θέματα του παιδιού και δεν μπορεί να το κάνει χωρίς τα πορίσματα δικαστικών κοινωνικών υπηρεσιών.
Για την ζωή του παιδιού δεν θ’αποφασίσει ούτε ο «άντρας αφέντης» ούτε ο νόμος και ο εφαρμοστής του δικαστής. Τις λύσεις θα τις δώσει η ίδια η ζωή και η κοινωνική πραγματικότητα, την οποία όμως άλλοι επιστήμονες θα μεταφέρουν στον δικαστή. Ο δικαστής από εφαρμοστής των νόμων, μετατρέπεται σε manager όλων αυτών των επιστημόνων.
Μέριμνα των γονέων αλλά και της πολιτείας πρέπει να αποτελεί η προστασία των κατοχυρωμένων δικαιωμάτων του παιδιού για ανατροφή και από τους δυο γονείς, λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη την άποψη του παιδιού και με γνώμονα το συμφέρον του.
Δίκαιο δεν είναι αυτό που επιβάλει το καλό του οικογενειακού προτύπου. Δίκαιο είναι αυτό που επιβάλει η προσωπική ευτυχία των μελών της οικογένειας.
Δικαιολογημένα μερικοί μιλάνε για απελευθέρωση του οικογενειακού δικαίου από τους νομικούς κανόνες …
Γιάννης Παπαρρηγόπουλος
