Καθηγητής Edward KURK
H Γονική Αποξένωση εκδηλώνεται μέσα από την απροθυμία ή άρνηση του παιδιού να διατηρεί σχέση με ένα γονέα για παράλογους, αναληθείς ή υπερβολικούς λόγους. Είναι το αποτέλεσμα της δράσης ενός γονέα ο οποίος εμπλέκεται στη μακροχρόνια χρήση μιας ποικιλίας επιθετικών συμπεριφορών που πληγώνουν, βλάπτουν και καταστρέφουν τη σχέση παιδιού και στοχοποιημένου γονέα. Οι αποξενωτικές συμπεριφορές διακυμαίνονται από μια συνεχή ήπια και λεπτής μορφής διαβολή έως την σοβαρής μορφής επιθετικότητα και καταναγκαστικού ελέγχου που οδηγούν στην πλήρη απόρριψη και άρνηση επαφής του παιδιού με το στοχοποιημένο γονέα. Διακυμαίνονται επίσης από μεμονωμένα γεγονότα έως ένα συνεχόμενο μοτίβο κακοποίησης που στρέφεται κατά του στοχοποιημένου γονέα. Η ανάθεση της αποκλειστικής επιμέλειας του παιδιού είναι ισχυρός προγνωστικός παράγοντας για το ποιος είναι πιθανό αποξενώσει ένα παιδί από έναν γονέα.
Προηγενέστερα είχε αναγνωριστεί ως μια μορφή κακοποίησης παιδιών. Σήμερα γινόμαστε μάρτυρες μιας μετατόπισης της ψυχολογικής επιστήμης προς τον ταυτοποίηση και την κατηγοριοποίηση της γονικής αποξένωσης. Διαπιστώνεται πλέον ότι η γονική αποξένωση είναι πολύ πιο διαδεδομένη και επιβλαβής απ’ ότι είχε υποτεθεί, επηρεάζοντας εκατομμύρια παιδιά και γονείς ανά τον κόσμο.
Αυτή η παρουσίαση θα παρέχει μια επισκόπηση της τρέχουσας έρευνας σχετικά με τους αποξενωμένους γονείς και με τις επιπτώσεις αυτών των συμπεριφορών στα παιδιά. Θα περιγράψει τις αποξενωτικές συμπεριφορές και τις επιπτώσεις χρησιμοποιώντας ορισμούς της κακοποιήσης παιδιού από την ιατρική και νομική επιστήμη. Τέλος, θα εξετάσει τις επιπτώσεις στις κρατικές πολιτικές και πρακτικές τόσο στο πεδίο της νομικής όσο και της ψυχικής υγείας περιλαμβάνοντας μια εστίαση σε ένα ευρύ φάσμα παρεμβάσεων για την πρόληψη και μετριασμό των επιπτώσεων της γονικής αποξένωσης. Η παρουσίαση θα παρέχει μια ολοκληρωμένη επισκόπηση της γονικής αποξένωσης ως μορφής κακοποίησης παιδιών σε σχέση με την ταυτοποίηση, την αιτιολογία και την παρέμβαση.
Θα ολοκληρώσω με μια έκκληση για δράση: Είναι ανήθικο για τους επαγγελματίες της νομικής και της ψυχικής υγείας να αγνοούν τη γονική αποξένωση ως μία μορφή κακοποίησης παιδιών επειδή προκαλεί σοβαρή και ουσιώδη βλάβη στα παιδιά. Η διακοπή των αποξενωτικών συμπεριφορών είναι επιτακτική ανάγκη για την προώθηση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού. Η πολύπλευρη προσέγγιση της θεραπευτικής επέμβασης είναι ζωτικής σημασίας. Πρέπει να περιλαμβάνει μια δράση που να προστατεύει το παιδί και να οδηγεί στην οικογενειακή επανένωση παιδιού και στοχοποιημένου γονέα, στη παροχή οικογενειακής θεραπείας και άλλων θεραπευτικών μέσων καθώς και στην επιβολή του νόμου.
Καθηγήτρια Jennifer Harman
Οι συμπεριφορές γονικής αποξένωσης δεν χρησιμοποιούνται μόνο για να βλάψουν τη σχέση ενός γονέα με ένα παιδί, αλλά συχνά σκοπεύουν να βλάψουν άμεσα τους ίδιους τους στοχοποιημένους γονείς. Επομένως, αυτή η μορφή ενδοοικογενειακής βίας δεν είναι απλά μια κακοποίηση παιδιού, είναι επίσης μια μορφή ενδοοικογενειακής βίας. Θα επισκοπηθεί μια ευρεία ποικιλία συμπεριφορών αποξενωτών γονέων με την χρήση πλαισίων κατανόησης της ενδοοικογενειακής βίας (π.χ. το μοντέλο Duluth) που τυγχάνουν κοινής χρήσης και θα περιγραφεί λεπτομερώς γιατί τα οικογενειακά συστήματα όπου η γονική αποξένωση συμβαίνει μοιάζουν με οικογένειες στις οποίες υπάρχει ενδοοικογενειακή τρομοκρατία παρά βία μεταξύ ευκαιριακών ζευγαριών, όπου οι κατανομές ισχύος είναι παρόμοιες μεταξύ των γονέων. Θα παρουσιαστούν επίσης στοιχεία έρευνας από δύο μελέτες που διερεύνησαν τις διαφορές μεταξύ των φύλων στη χρήση στρατηγικών γονικής αποξένωσης. Τα αποτελέσματα αυτών των μελετών δείχνουν ότι αν και οι μητέρες και οι πατέρες τείνουν να χρησιμοποιούν πιο έμμεσες από τις άμεσες μορφές επιθετικότητας, οι μητέρες τείνουν να προτιμούν τη χρήση έμμεσων μορφών έναντι των άμεσων μορφών. Ξαναδιατυπώνοντας τις συμπεριφορές γονικής αποξένωσης σαν μια μορφή ενδοοικογενειακής βίας που περιλαμβάνει βία κατά του συντρόφου και όχι σαν μορφή παιδική κακοποίησης) μας βοηθάει να επικεντρωθούμε στην αιτία του προβλήματος. Καθώς αρχίζουμε να κατανοούμε καλύτερα ποια είναι αυτή η μορφή βίας και πώς επιτυγχάνεται, μπορούμε να αναπτύξουμε και να τελειοποιήσουμε αποτελεσματικές λύσεις για την καλύτερη κάλυψη των αναγκών των παιδιών και των οικογενειών τους.
Dr. Vittorio Vezetti,
Τι γνωρίζουμε πραγματικά για την ανατροφή παιδιών και την υγεία; Αυτή η ευρεία ανασκόπηση επεξεργάζεται αντικειμενικά τις πλέον σύγχρονες γνώσεις σχετικά με τις βιοχημικές και ψυχοβιολογικές πτυχές της γονικής απώλειας και άλλων παιδικών αντιξοοτήτων κατά τη διάρκεια του διαζυγίου που εμπλέκονται ανήλικα παιδιά. Μέχρι τώρα, το διαζύγιο όπου εμπλέκονται ανήλικα παιδιά θεωρήθηκε, δυστυχώς, από τις αρχές μόνο ως ένα καθαρά νομικό πρόβλημα και αυτή η προσέγγιση συχνά επέτρεψε μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση κατά τα Δικαστήρια. Τώρα, η επιστημονική έρευνα, χρησιμοποιώντας ζωικά μοντέλα, αποδεικνύει τη βιολογική βάση του προβλήματος και τις αδιαμφισβήτητες συνέπειες για την ευημερία και την υγεία των παιδιών.
Οι έρευνες που αναφέρονται σε αυτήν την ανασκόπηση εντοπίστηκαν με αναζήτηση στις βάσεις δεδομένων PubMed, PsycINFO, Social Science Research Index, MedSciNet και θεωρούνται ικανές να προσφέρουν σημαντική συμβολή σε πέντε τομείς:
1 – βιολογικές επιδράσεις στην υγεία των ζώων που συνδέονται με τον χωρισμό των γονέων τους
2-ψυχοβιολογικά αποτελέσματα στην υγεία των βρεφών που συνδέονται με τον χωρισμό των γονέων τους και άλλες αντιξοότητες παιδικής ηλικίας,
3 – βιολογικές συνέπειες της απώλειας των γονέων και των παιδικών αντιδράσεων στον άνθρωπο (πιο λεπτομερώς: επίδραση στις ορμόνες όπως η ACTH, η αυξητική ορμόνη, η οξυτοκίνη, οι θυρεοειδικές ορμόνες και η TSH). ευρύ φάσμα ασθενειών – C- Χρωμοσωμάτων και γονιδίων D- Ανοσοποιητικό σύστημα Επίπεδα E- CRP D- Επιρροή στην εφηβεία και το ύψος)
4 – κοινωνικές επιπτώσεις της απώλειας των γονέων και άγχους 5 – σύγκριση των πιθανών επιπτώσεων της κοινής και της αποκλειστικής γονικής μέριμνας στην υγεία των παιδιών και των νεαρών ενηλίκων (Α-σύγκρουση Β-γονική απώλεια C-γενική ευημερία). Το καινοτόμο συμπέρασμα αυτής της ανασκόπησης (το πιο ολοκληρωμένο ποτέ σε αυτό το θέμα και μόλις δημοσιεύθηκε σε διπλό τυφλό peer reviewed “Journal of Health Psychology Open” //hpo.sagepub.com/content/3/2/2055102916678105.full.pdf + html) είναι ότι το επιχείρημα αυτό είναι πρωτίστως θέμα δημόσιας υγείας και ότι είναι απαραίτητο να εναρμονιστούν περαιτέρω οι πρακτικές σε αυτόν τον τομέα, όπως στον ιατρικό κόσμο όπου συνήθως υπάρχουν κοινές κατευθυντήριες γραμμές.
Ιωννης Παπαρρηγόπουλος, δικηγόρος, Πρόεδρος Ελληνικού Συμβουλίου Κοινής Ανατροφής – Σύλλογος Συνεπιμέλεια.
Για να υπογραφούν οι διεθνείς συμβάσεις που προβλέπουν την ανατροφή του παιδιού και από τους δύο γονείς χρειάστηκε μια «ρήτρα διαφυγής» : το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Λόγω των κρατικών αποκλίσεων τα διεθνή όργανα ερμήνευσαν αυθεντικά το συμφέρον του παιδιού. Συνίσταται στην ανατροφή από τους δύο γονείς και κάθε περίπτωση κρίνεται case – by – case. (Γενικό Σχόλιο νο 14 του 2013 ΟΗΕ, κείμενα του Συμβουλίου της Ευρώπης, της Ε.Ε. κα). «Μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις και ιδιαίτερα σοβαρές υπό το πρίσμα του συμφέροντος του παιδιού θα πρέπει να επιτραπεί να δικαιολογηθεί ένας χωρισμός, που διατάσσεται από δικαστή.» (Ψήφισμα 2079 (2015) ΣτΕ). Στην Ελλάδα αντίθετα αφαιρείται κατά τεκμήριο η επιμέλεια (1513 ΑΚ) από τους «καλούς γονείς» ενώ δεν πρέπει. Παραβιάζεται έτσι το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ και οι αποφάσεις εκδίδονται στερεότυπα, copy – paste. Πέραν του νόμου, το νομολογιακό έθιμο δικαιολογείται με παράνομες και αντιεπιστημονικές θεωρίες όπως η βιοκοινωνική υπεροχή της μητέρας, ο άρρηκτος ψυχικό δεσμός, ο κίνδυνος από τη σύγκρουση των γονέων, η προσαρμογή του παιδιού, η σταθερή κατοικία, η γνώμη του παιδιού. Από την άλλη, στην Ελλάδα δεν αφαιρείται η γονική μέριμνα από τους «κακούς γονείς» ενώ πρέπει (1532 ΑΚ) σε περίπτωση ενδοοικογενειακής ψυχολογικής βίας. Το δικαστήριο απομακρύνει ένα βίαιο κακοποιητή γονέα από τη ζωή του παιδιού αλλά δεν απομακρύνει έναν αποξενωτή. Η γονική αποξένωση δεν αντιμετωπίζεται ως πρόβλημα ψυχικής υγείας. Το δικαστήριο δεν χορηγεί τη μόνη γνωστή θεραπεία, την αντιστροφή της επιμέλειας ούτε διαβιβάζει αυτεπαγγέλτως το φάκελος στον εισαγγελέα ενδοοικογενειακής βίας. Και όλ’ αυτά για να μην αμφισβητηθεί το νομολογιακό έθιμο. Για να ξαναγυρίσουμε από το συμφέρον του δικαστή στο συμφέρον του παιδιού πρέπει να επιβληθεί ο νομοθέτης στον δικαστή, να εφαρμοστούν τα διεθνή πρότυπα, να παραμένει κοινή η επιμέλεια και να καταργηθούν οι διατάξεις για τα παιδιά εκτός γάμου, ο τόπος κατοικίας του παιδιού να είναι η τελευταία κοινή κατοικία των γονέων του και το δικαστήριο με την απόφαση να μην δίνεται άνισο χρόνο σε κάποιο από τους γονείς. Οποιαδήποτε προσπάθεια μεταρρύθμισης χωρίς ίσο χρόνο από το Δικαστήριο και με τους δύο γονείς συνιστά τακτική υποχώρηση όσων υπερασπίζονται την αποκλειστική επιμέλεια με στόχο να διατηρηθεί η σημερινή κατάσταση.
Κωνσταντίνος Λαδάκης, ιατρός νευρολόγος
Το καλοκαίρι του 1985 ο Richard Alan Gardner, κλινικός καθηγητής Παιδοψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Columbia, εισήγαγε τον όρο Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης (PAS).
Από τότε στην επιστημονική κοινότητα υφίσταται μία δημόσια συζήτηση είναι στο κατά πόσο αποτελεί ένα «σύνδρομο» ή μια συγκεκριμένη ατομική ψυχική «διαταραχή» ή ένα μοντέλο δυσλειτουργικής οικογενειακής σχέσης. Η ερμηνεία του συνδρόμου έχει τη δική της εγκυρότητα, αλλά χρειάζεται περαιτέρω συστηματικές και ευρείας κλίμακας μελέτες για να διευκρινιστούν τα χαρακτηριστικά του (π.χ. η διάρκεια και η ένταση των συμπτωμάτων) και να καθοριστούν κατάλληλα αντικειμενικά διαγνωστικά κριτήρια για την ακριβέστερη διάγνωση και την έγκυρη θεραπεία.
Η πρώτη διεθνής έκδοση ταξινόμησης, γνωστή ως Διεθνής Κατάλογος Αιτιών Θανάτου, εγκρίθηκε από το Διεθνές Στατιστικό Ινστιτούτο το 1893. H ΠΟΥ ανέλαβε το ICD κατά τη δημιουργία του το 1948 και δημοσίευσε την 6η έκδοση, το ICD-6, που ενσωμάτωσε τη νοσηρότητα για πρώτη φορά. Οι κανονισμοί της Ονοματολογίας της ΠΟΥ, που εγκρίθηκαν το 1967, ορίζουν ότι τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν την πλέον πρόσφατη αναθεώρηση της ICD για στατιστικές θνησιμότητας και νοσηρότητας. Το ICD έχει αναθεωρηθεί και δημοσιευτεί σε σειρά εκδόσεων για να αντικατοπτρίζει την πρόοδο της υγείας και της ιατρικής επιστήμης με την πάροδο του χρόνου. Το ICD-10 εγκρίθηκε τον Μάιο του 1990 από την 41η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας. Αναφέρεται σε περισσότερα από 20.000 επιστημονικά άρθρα και χρησιμοποιείται από περισσότερες από 100 χώρες σε όλο τον κόσμο.
Το ICD-10 Version 2016 ή αλλιώς η Διεθνής Στατιστική Ταξινόμηση των Νόσων και των Σχετικών Προβληνάτων Υγείας 10η αναθεωρημένα έκδοση – 2016 (internqtional Statistical Classificaton of Diseases and related Health Problems 10th Revision – version 2016) είναι η ισχύουσα σήμερα μορφή της κωδικοποίησης των Νόσων και των Σχετικών Προβλημά;των Υγείας. Εάν στην αναζήτηση πληκτρολογήσουμε τον όρο Parental Αlienation δεν μας δίνει κανένα αποτέλεσμα.
Εάν στον ιστότοπο της Π.Ο.Υ. για το ICD 11 (προηγμένη προεπισκόπηση -Δεκέμβριος 2018) στην αναζήτηση (search) //icd.who.int/browse11/l-m/en πληκτρολογήσουμε τη φράση Parental Alienation μας οδηγεί στην ιστοσελίδα //icd.who.int/browse11/l-m/en#///id.who.int/icd/entity/547677013 (κωδικός QE52.0 Caregiver-child relationship problem).
Tο Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης ή η Διαταραχή Γονικής Αποξένωσης ή όπως αλλιώς θα προτιμούσε κανείς να ονομάζεται αυτή η νοσολογική οντότητα αποτελεί αναμφισβήτητα ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας. Η καθυστερημένη επίσημη αναγνώριση του από την επιστημονική κοινότητα έχει αρνητικές συνέπειες σε όλους τους εμπλεκόμενους σε αυτό το πρόβλημα. Η επιστημονική κοινότητα οφείλει να προχωρήσει το συντομότερο δυνατόν στη συστηματική μελέτη και στην καθιέρωση αντικειμενικών διαγνωστικών κριτηρίων ώστε να χορηγείται η κατάλληλη θεραπεία και ταυτόχρονα να μη δίνεται το δικαίωμα σε κάποιους να υποστηρίζουν ότι δεν υφίσταται αυτό το πρόβλημα και επιπλέον αυτή η διάγνωση να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά σε νομικά ζητήματα.
Κάτι ανάλογο έχει συμβεί και στο παρελθόν με τη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες. Η εμπειρία των τραυματικών γεγονότων αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας από αρχαιοτάτων χρόνων (π.χ. περιγραφές στη μυθολογία). Παραδόξως, η επιστημονική ενασχόληση με το τραύμα και τα επακόλουθα του είναι πολύ πιο πρόσφατα, ξεκινώντας από τις παρατηρήσεις των χειρουργών σχετικά με τις συναισθηματικές αντιδράσεις μεταξύ ατόμων που τραυματίστηκαν σοβαρά σε ατυχήματα (π.χ. Erichsen, 1866, Page, 1883). Η συνειδητοποίηση και η αντίληψη των προβλημάτων ψυχικής υγείας που προκύπτουν μετά από ένα τραύμα εξελίχθηκε με την πάροδο του χρόνου ως αποτέλεσμα των προόδων της εμπειρικής γνώσης και των αλλαγών στην πολιτισμική συνείδηση. Η επιστημονική κοινότητα καθυστέρησε πολύ να ασχοληθεί με αυτήν τη νοσολογική οντότητα και αυτό έγινε μετά από την καταγραφή πληθώρας περιστατικών σε βετεράνους του Βιετνάμ. Η επίσημη αναγνώριση, με τη μορφή διαγνωστικών κριτηρίων για τη διαταραχή μετατραυματικού στρες, ήρθε το 1980 από την American Psychiatric Association (APA), 5 χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου του Βιετνάμ. Η εισαγωγή αυτής της διαγνωστικής κατηγορίας προκάλεσε διαμάχες που διαρκούν μέχρι σήμερα και αφορούν πολλά ζητήματα. Όμως η διαφορετική προσέγγιση ενός ζητήματος δεν σημαίνει αυτόματα, ότι αυτό δεν υπάρχει. Η επίσημη αναγνώριση της διαταραχής αυτής, παρά τις όποιες διαφωνίες μεταξύ των επιστημόνων άνοιξε το δρόμο ώστε σήμερα οι πάσχοντες να υποστηριζόνται με την κατάλληλη θεραπευτική προσέγγιση.
Από την 18η/6/2018 έχει ταξινομηθεί η Γονική Αποξένωση στον κατάλογο στον κατάλογο Νόσων και Σχετικών Προβλημάτων Υγείας της Π.Ο.Υ. ως μια δυσλειτουργική σχέση στην οικογένεια στα πλαίσια προβλημάτων φροντιστή – παιδιού. Από τη πρόσφατη κατάταξή της η επιστημονική κοινότητα συνεχίζει να επεξεργάζεται τον ορισμό, τα κριτήρια, την διάγνωση και θεραπεία. Αναμφισβήτητα όμως η Γονική Αποξένωση έχε περιληφθεί στον κατάλογο των Νόσων και των Προβλημάτων Υγείας. Κανείς δεν δικαιούται να την αρνηθεί και κάθε κρατική αρχή οφείλει να ενεργεί, όπως θα έκανε για κάθε νόσο.
