ΙV. ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Ή ΠΡΟΣΧΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ;

«Είναι αδύνατο για έναν άνθρωπο να μάθει αυτά που νομίζει ότι ήδη ξέρει»

Επίκτητος στωικός φιλόσοφος

   Ο όρος tokenism καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1960.  Η πιο δόκιμη μετάφραση του όρου στα ελληνικά είναι «προσχηματική παραχώρηση».

   Οι πιο απλοί και κατανοητοί ορισμοί του tokenism είναι αυτοί που δίνουν

1. Το λεξικό του Cambridge:«Ενέργειες που είναι αποτέλεσμα του να προσποιούμαστε ότι παρέχουμε πλεονεκτήματα σε εκείνες τις ομάδες της κοινωνίας που συχνά αντιμετωπίζονται άδικα, προκειμένου να δώσουμε την εντύπωση της δικαιοσύνης».
2. Το λεξικό Merriam–Webster: «η πρακτική να κάνουμε κάτι (όπως να προσλάβουμε ένα άτομο που ανήκει σε μια μειονοτική ομάδα) μόνο και μόνο για να αποτρέψουμε την κριτική και να δώσουμε την εντύπωση ότι οι άνθρωποι αντιμετωπίζονται δίκαια»

   Στις 16/02/2017 ο τότε Υπουργός Δικαιοσύνης σε ερώτηση για το θέμα της συνεπιμέλειας απάντησε από το βήμα του κοινοβουλίου: «Ως αντιστάθμισμα ο νόμος και ο αστικός κώδικας δίνει στο σύζυγο ή στη σύζυγο η οποία αποξενώνεται από την επιμέλεια το δικαίωμα επικοινωνίας». Η παραπάνω φράση αντικατοπτρίζει τη στάση που κρατάει το σύνολο του δικανικού μας συστήματος απέναντι στο πρόβλημα. H προσχηματική παραχώρηση επικοινωνίας στο γονέα που δεν έχει την επιμέλεια του ανηλίκου τέκνου του (συνήθως του πατέρα) είναι μία κλασική περίπτωση tokenism. Κατ’ αρχάς στις δικαστικές αποφάσεις δεν αναγράφεται ότι αφαιρείται (ή όπως είπε ο υπουργός αποξενώνεται) η επιμέλεια από τον έναν γονιό, αλλά η πράξη μετονομάζεται σε ανάθεση της επιμέλειας στον άλλο γονιό. Η μετωνυμία είναι σημαντική διότι η αφαίρεση της επιμέλειας είναι βαρύτατη πράξη που επιτρέπεται μόνο σε έναν κακό-κακοποιητικό γονέα. Επομένως είναι προτιμότερο να πει το δικαστήριο «αναθέτω την επιμέλεια στη μητέρα» αντί για να πει το σωστό «αφαιρώ την επιμέλεια από τον πατέρα (ενίοτε τα φύλα είναι αντίστροφα)».

     Γιατί είναι προσχηματική η παραχώρηση της επικοινωνίας; Το δικανικό μας σύστημα έχει πλήρη επίγνωση ότι με τη δική του ανοχή, η επικοινωνία δεν προστατεύεται ουσιαστικά. Δεν ασκείται ποτέ δίωξη για παραβίαση επικοινωνίας αλλά για παραβίαση δικαστικής διαταγής (επομένως η επικοινωνία δεν είναι προστατευόμενο δικαίωμα). Ακόμα και όταν η μητέρα καταδικαστεί για την παραβίαση της δικαστικής διαταγής, η βραδύτητα που χαρακτηρίζει το δικανικό μας σύστημα έχει ήδη προκαλέσει  μη αναστρέψιμες συνέπειες. Η μητέρα (ή ενίοτε ο πατέρας) έχει αναπτύξει έναν «ισχυρό ψυχικό δεσμό» (κατά την ταπεινή μου γνώμη νοσηρό) και ο άλλος γονέας έχει αποξενωθεί. Σε αυτό το σημείο το δικανικό μας σύστημα είναι ανήμπορο να επιλύσει το  πρόβλημα, που όμως από δικές του πράξεις και παραλήψεις προκλήθηκε.

     Ο κύριος λόγος για τον οποίο δεν προστατεύεται ουσιαστικά η επικοινωνία είναι επειδή το δικανικό μας σύστημα την θεωρεί δικαίωμα αποκλειστικά και μόνο του πατέρα (το οποίο όμως δεν προστατεύεται). Όμως το άρθρο 9 παρ. 3 της Διεθνούς Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού (Νόμος 2101/1992) επιβάλλει ότι: «Τα Συμβαλλόμενα Κράτη σέβονται το δικαίωμα του παιδιού που ζει χωριστά από τους δυο γονείς του ή από τον έναν από αυτούς να διατηρεί κανονικά προσωπικές σχέσεις και να έχει άμεση επαφή με τους δυο γονείς του, εκτός εάν αυτό είναι αντίθετο με το συμφέρον του παιδιού». Επομένως η επικοινωνία πρώτα και κύρια είναι δικαίωμα του ίδιου του παιδιού, το οποίο όμως είναι ανύπαρκτο για το δικανικό μας σύστημα. Αν όμως η επικοινωνία αντιμετωπιζόταν ως δικαίωμα του παιδιού θα έπρεπε να αλλάξει η στάση του δικανικού συστήματος απέναντι στο πρόβλημα.

       Η μακροχρόνια αντιμετώπιση του ζητήματος με προσχηματικές παραχωρήσεις από το δικανικό μας σύστημα γεννά βάσιμες αμφιβολίες κατά πόσο μία νομοπαρασκευαστική επιτροπή η οποία αποτελείται αποκλειστικά και μόνο από νομικούς θα μπορέσει να δώσει αξιόπιστες λύσεις. Η συνεπιμέλεια επιβάλλεται από τη ΔΣΔΠ πρώτα και κύρια ως δικαίωμα του ίδιου του παιδιού (κυρίως το άρθρο 18, αλλά και τα άρθρα 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9). Το δικανικό μας σύστημα σιωπηλά απορρίπτει τη ΔΣΔΠ διότι έρχεται σε αντίθεση με τις δογματικές του αντιλήψεις. Φοβάμαι ότι η συνεπιμέλεια που θα προτείνει η νομοπαρασκευαστική θα είναι μία προσχηματική παραχώρηση. Φοβάμαι ότι θα είναι μία αποκλειστική επιμέλεια βαπτισμένη ως συνεπιμέλεια. Για όλα τα παραπάνω τη μεγαλύτερη ευθύνη την έχει η νομοθετική και η εκτελεστική εξουσία. Αυτή έχει επιτρέψει με δικές της πράξεις και παραλήψεις στο δικανικό μας σύστημα να λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο. Γι’ αυτό και είναι η μόνη που μπορεί να δώσει λύση στο θέμα.

   Υπάρχει η πολιτική βούληση να ψηφιστεί μία γνήσια, αυθεντική συνεπιμέλεια που θα εξασφαλίζει την ανατροφή εξίσου και από τους δύο γονείς;

Κώστας Λαδάκης, ιατρός