27 Μαρτίου 2012

Βασίλης Φούσκας, καθηγητής Πανεπιστημίου Πειραιά

 Πως μπορούμε να κατανοήσουμε την έννοια της γονικής αποξένωσης με βάση την έννοια της αποξένωσης έτσι όπως αυτή έχει αναπτυχθεί στη κλασική κοινωνιολογική θεωρία;

Είναι, βέβαια, γνωστή η ευρεία απήχηση που έχει η έννοια της αποξένωσης στις κοινωνικές επιστήμες. «Κοινωνίες αποξένωσης», «αποξενωμένη εργασία» κλπ. είναι ζητήματα που έχουν αναλυθεί κατά καιρούς, και μάλιστα ικανοποιητικά, από κοινωνιολόγους και ψυχολόγους. Η ανάλυση θεμελιώνεται με άξονα τις σχέσεις ιδιοκτησίας και αναπαραγωγής των μέσων παραγωγής και διανομής των κοινωνικών αγαθών. Ο εργαζόμενος/η παράγουν «προϊόντα», «υπηρεσίες» κλπ., για να έρθουν έπειτα αντιμέτωποι στην αγορά με αυτά τα προϊόντα που παρήγαγαν, χωρίς όμως να τους ανήκουν και, κατά το πλείστο, χωρίς να το υποψιάζονται. Κοντολογίς, είναι ο τρόπος παραγωγής και η εμπορευματική κοινωνία που αποξενώνει άνθρωπο από άνθρωπο, καθώς και ο κοινωνικός/τεχνικός καταμερισμός εργασίας. Και, βέβαια, αν εντοπισθεί «παρατυπία», τότε εισβάλλει ο νόμος και το δίκαιο για να ρυθμίσει τις αποξενωμένες κοινωνικό-οικονομικές σχέσεις και να επιλύσει τη σύγκρουση.

Γονεϊκή αποξένωση δημιουργείται όταν το παιδί, προϊόν δύο ατόμων διαφορετικού φύλου με ίσα όμως δικαιώματα και υποχρεώσεις, στερείται του δικαιώματός του να έχει ισότιμη και ισόποση ποιοτική και ποσοτική πρόσβαση και στους δύο γονείς. Σε περίπτωση σύγκρουσης των δύο γονέων  (π.χ. διαζύγιο, λύση της έννομης συμβίωσης), ο νόμος προσδιορίζει ότι το ανήλικο παιδί πηγαίνει στον καταλληλότερο γονέα, που αυτός τυγχάνει σχεδόν πάντοτε να είναι η μητέρα (το περίφημο ζήτημα της επιμέλειας). Η δικιά μας γνώμη είναι ότι το ελληνικό κράτος σήμερα, δέσμιο μιας παρωχημένης και διαπλεκόμενης φεμινιστικής γραφειοκρατίας (αυτό που ονομάσαμε «καθεστώς 1983») βλέπει το ζήτημα του παιδιού ως ένα ζήτημα ιδιοκτησίας, μ’ άλλα λόγια, βλέπει το παιδί ως ένα εμπόρευμα, ως ένα «πράγμα» (res) υπό διεκδίκηση, με ένα απρόσωπο νόμο να εισβάλλει για να επιλύσει τη σύγκρουση και να επιδώσει το «παραγόμενο εμπόρευμα» στη γυναίκα-μητέρα με βάση μια σεξιστική λογική. Έτσι, το ζήτημα της (γονεϊκής) αποξένωσης του παιδιού επιτείνεται από το γεγονός ότι η ελληνική δικαιοσύνη, όντας μη έχοντας θεσμικά εργαλεία, θεωρεί το ζήτημα της επιμέλειας ως προνομιακό άτυπο δικαίωμα της γυναίκας, δηλαδή η «ιδιοκτησία» του παιδιού εναπόκειται κατ’ εξοχήν σε ένα μόνο γονέα, της μητέρας, αγνοώντας το δικαίωμα του παιδιού στην ποσοτικά ισόποση και ποιοτικά ισότιμη πρόσβαση που πρέπει να έχει και στους δύο γονείς. Το σοβαρότερο πρώτο βήμα που έχει να κάνει η Ελληνική κυβέρνηση για να προσφέρει εργαλεία στη δικαιοσύνη να μετατοπιστεί από την αντιμετώπιση των παιδιών ως «εμπορεύματα-πράγματα» σ’ αυτή της ισότιμης και ισόποσης κοινωνικής σχέσης, είναι να υποστηρίξει συν-επιμέλεια άμεσα και θέσπιση ειδικών οικογενειακών δικαστηρίων. Η πρώτη οδηγεί στην αποξένωση του ενός γονέα (συνήθως του πατέρα) από το παιδί. Η δεύτερη στην κοινωνική επανασύσταση της οικογένειας, στη φυσιολογική ανατροφή του παιδιού και στη πραγματική ισότητα των δύο φύλων.

* Ο Βασίλης Κων/νου Φούσκας είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά.