Υπόμνημα προς την Βουλή Μάρτιος 2010

30 Ιανουαρίου 2011

Υπόμνημα προς την Βουλή για την Βία σε Βάρος Παιδιών που υπεβλήθη τον Μάρτιο 2010 σε σχετική συνεδρίαση της Ειδικής Επιτροπής της Βουλής

ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

ΤΟΥ ΔΙΚΤYΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΓΟΝΕΪΚΗ ΙΣΟΤΗΤΑ

Για την παρούσα εισήγηση ορίζουμε ως βία την σκοπούμενη ενέργεια με στόχο την βλάβη του απέναντι και επισυνάπτουμε επιστημονική ανάλυση της βίας.

Διακρίνουμε την κακοποίηση από την βία μια και η πρώτη είναι ποσοτικά και ποιοτικά ελάσσονα σε σχέση με την βία και επίσης έχει απενοχοποιηθεί σε πολλές εκφάνσεις της δεδομένου ότι παλιότερα θεωρείτο σαν στοιχείο του πολιτισμού μας (τιμωρία στην οικογένεια, στο σχολείο, στο στρατό κ.α.).

Σε εφαρμογή εξελίξεων του διεθνούς δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων απαγορεύτηκε κάθε μορφής ενδοοικογενειακή βία με τον νόμο σταθμό 3.500/2006 αλλά κρίνουμε εμείς ότι έως σήμερα η ενσωμάτωση των αρχών Δ.Δ.Α.Δ. είναι ανεπαρκής και η πληροφόρηση των διεθνών ελεγκτικών μηχανισμών είναι ανειλικρινής όσον αφορά επιμέρους θέματα κυρίως σχετικά (ι) με τα θέματα ανατροφής παιδιών και (ιι) την εσωτερική νομική και διοικητική πρακτική σχετικά με την προστασία των παιδιών.

Η απαγόρευση περιλαμβάνει κάθε μορφής βία και ενδεικτικά σωματική, προσβολή γεννετήσιας αξιοπρέπειας και ψυχολογική στην οποία περιλαμβάνονται οι λεκτική και συναισθηματική βία που είναι από τις χειρότερες μορφές βίας γιατί δεν είναι εύκολα ανιχνεύσιμες.

Η βία απαγορεύεται απ’ όπου κι αν προέρχεται και σε βάρος οποιουδήποτε. Έτσι αποσυνδέεται από στερεότυπα φύλων και περιορισμούς στο πεδίο εφαρμογής του νόμου.

Ειδικότερα για τα παιδιά διακρίνουμε

(1) την περίπτωση όπου το παιδί είναι το ίδιο θύμα βίας,

(2) την περίπτωση που βιώνει ευθέως την βία χωρίς όμως να είναι το ίδιο θύμα πράγμα που ενέχει τον κίνδυνο αναπαραγωγής ενός οικογενειακού μοντέλου χωρίς έρωτα, χαρά, συναίσθημα,

(3) την ακόμα χειρότερη περίπτωση όπου ένα παιδί γονέων που τσακώνονται αποσυνδέεται και από τους δύο, δηλαδή μεγαλώνει χωρίς πρότυπα (fatherless America) και ειδικότερα το πρότυπο της τήρησης του νόμου και της τάξης, πράγμα που οδηγεί στις παραβατικές συμπεριφορές.

(Α) Συνήθως ξεχνάμε ότι ο νόμος 3500/2006 εισήχθη όχι για να τιμωρήσει παραβάτες αλλά για να περιορίσει τις δίκες μεταξύ συγγενών και να προστατέψει το θύμα. Δυστυχώς όμως ακόμα δεν εφαρμόζεται γιατί λείπουν οι δικαστικές κοινωνικές υπηρεσίες που προβλέπονται με τον νόμο 2447/1996.

Έτσι λοιπόν μηχανισμοί προβλέπονται από τον νόμο και δεν λειτουργούν (οικογενειακά τμήματα δικαστηρίων, δικαστικές κοινωνικές υπηρεσίες ) και μηχανισμοί που λειτουργούν δεν προβλέπονται (υποκατάσταση δικονομικών εγγυήσεων διαδικασίας π.χ. δικαστικής πραγματογνωμοσύνης με δράσεις Μ.Κ.Ο. ή οργάνων του δημοσίου ή ιδιωτών π.χ. του ΙΚΑ ή ινστιτούτων) με παράβαση δικονομικών εγγυήσεων και εγγυήσεων προστασίας τήρησης δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Χαρακτηριστικά είχαμε οδηγηθεί σε αθλιότητες τήρησης δήθεν μυστικών φακέλων (κάτι ανάλογο των φακέλων της ασφάλειας του παρελθόντος) από τις υπηρεσίες της εισαγγελίας ανηλίκων, πρακτική που οδήγησε στην πρόσφατη καταδίκη της Ελλάδος (υπόθεση Τσουρλάκης) χωρίς όμως ακόμα να έχει επιλυθεί ουσιαστικά το πρόβλημα.

Ομοίως, ανεχόμαστε απαράδεκτες μορφές σύγχρονης ψυχολογικής βίας με σκοπούμενη βλάβη την αποκοπή του ενός γονέα από την φροντίδα / μέριμνα / επικοινωνία με το παιδί. Επι παραδείγματι :

(1) κατηγορίες σε βάρος ενός γονέα για σεξουαλική ή άλλη βία σε βάρος παιδιού για τις οποίες τελικά ούτε καν ποινική κατηγορία δεν απαγγέλλεται παρά το ότι περνάνε χρόνια και χρόνια προκαταρκτικής εξέτασης. Έτσι μεν περνάνε πολλά χρόνια για να «καθαρίσει» ο διασυρθείς γονέας και το παιδί στερείται από την παρουσία του μια και συνήθως περιορίζεται η επικοινωνία.

(2) ευθεία επέμβαση στον ψυχικό κόσμο του παιδιού για να μην εκτελεστούν αποφάσεις επικοινωνίας δήθεν γιατί «το παιδί δεν θέλει» ενώ στην πραγματικότητα δεν το αφήνει ένας γονέας, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά στο ψυχολογικό φαινόμενο της γονεϊκής αποξένωσης.

Για περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας σε βάρος παιδιού αυτής της σύγχρονης μορφής έχουν ήδη έχουν ασκηθεί ποινικές διώξεις. Αναμένεται η διαμόρφωση νομολογίας των Δικαστηρίων για το θέμα.

(Β) Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που ισχύει το σύστημα της αποκλειστικής επιμέλειας ενώ σε όλες τις χώρες έχει εισαχθεί η κοινή επιμέλεια (joint custody).

Ενώ το παιδί έχει δικαίωμα ν’ ανατρέφεται και από τους δύο γονείς, ακόμα και εάν αυτοί είναι σε διάσταση, διαζύγιο ή δεν έχουν παντρευτεί (άρθρο 18 ΔΣΔΠ και άρθρο 5 7ου Πρωτοκόλλου ΕΣΔΑ που όλα έχουν κυρωθεί από την Ελλάδα), η κακή εσωτερική νομική πρακτική επιτρέπει στην περίπτωση αυτή είτε ο άνδρας γονέας να φορτώνει το μεγάλωμα του παιδιού στην γυναίκα γονέα και ο ρόλος του να περιορίζεται στην καταβολή μιάς διατροφής είτε η κακή νομική πρακτική εμποδίζει τον άνδρα γονέα από το ν’ αναθρέψει το παιδί από κοινού με την γυναίκα υποχρεώνοντάς τον να περιοριστεί στον ρόλο του επισκέπτη.

Ένα παιδί στα έξι αφορά το πιο πάνω ζήτημα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕΑ για το έτος 2006, επί συνόλου 120.000 γεννήσεων, 14.000 περίπου παιδιά ζούσαν μέσα σε διαζύγιο και 6.000 είχαν γεννηθεί εκτός γάμου.

Πέραν της εμπειρικής διαπίστωσης από τον καθένα ότι τα παιδιά της πιο πάνω κατηγορίας μεγαλώνουν με ένα γονέα που σχεδόν πάντα είναι η γυναίκα γονέας, διεξάγεται τώρα επιστημονική έρευνα για ν’ απαντήσει στο καίριο αυτό ερώτημα και τα’ αποτελέσματά της θ’ ανακοινωθούν προσεχώς.

Εκφάνσεις της ίδιας κακής νομικής πρακτικής είναι ότι αποφασίζει για το ποιο γονιό θα δώσει στο παιδί ο δικαστής των ασφαλιστικών μέτρων αντί να είναι ο δικαστής της τακτικής διαδικασίας και αυτό γιατί κύριο κριτήριο για την ανάθεση της γονικής μέριμνας είναι το που το παιδί μένει από την διάσπαση.

Ομοίως δεν καλούνται να πουν την γνώμη τους ακόμα και παιδιά ηλικίας 15 ετών για τα θέματα που αφορούν την ζωή τους

Ακόμα το παιδί δεν εκπροσωπείται σε δίκες που το αφορούν από τρίτο δικηγόρο που θα υπερασπιστεί τα συμφέροντά του στην περίπτωση που οι δύο γονείς του (φορείς και οι δύο του δικαιώματος να το εκπροσωπήσουν) τσακώνονται έντονα.

Επίσης απορρίπτονται συστηματικά τα αιτήματα για πραγματογνωμοσύνη σχετικά με παιδιά την στιγμή που δεν υπάρχουν οι προβλεπόμενες δικαστικές κοινωνικές και ο δικαστής δεν έχει ειδικές επιστημονικές γνώσεις.

Όλ’ αυτά οφείλονται σε κατάλοιπα αιώνων Βυζαντινορωμαϊκου Δικαίου όπου ο πατέρας είχε την πατρική εξουσία ενώ η μητέρα έπαιρνε την επιμέλεια σε περίπτωση διάστασης.

Για τον ίδιο λόγο είμαστε η μόνη χώρα που έχουμε τρείς όρους για τα καθήκοντα των γονέων : γονική μέριμνα, επιμέλεια και φροντίδα του προσώπου. Οι ξενόγλωσσοι όροι custody, garde d’enfant αντιστοιχούν στον ελληνικό όρο φροντίδα του προσώπου. Ο όρος επιμέλεια περιλαμβάνει τον πυρήνα της ανατροφής των παιδιών, δηλαδή επιλογή τόπου κατοικίας, μόρφωση, ανατροφή και φροντίδα του προσώπου και σύμφωνα με τον νομοθετικό ορισμό είναι μέρος της γονικής μέριμνας.

Έτσι λοιπόν παραπλανούμε τα διεθνή όργανα όταν λέμε ότι από κοινού έχουμε γονική μέριμνα στην Ελλάδα μια και το μόνο πράγμα που – θεωρητικά – ασκείται από κοινού και από τους δύο γονείς είναι η δικαστική εκπροσώπηση και διοίκηση της περιουσίας του τέκνου.

Τα παιδιά της μεγάλης αυτής κοινωνικής κατηγορίας (ένα στα έξι) μεγαλώνουν μόνο με ένα γονέα (διάσπαση εγγάμου βίου, εκτός γάμου) και η συμμόρφωση της Ελληνικής Δημοκρατίας με το δικαίωμα του παιδιού ν’ ανατρέφεται σε κάθε περίπτωση και από τους δύο γονείς εξασφαλίζει τα ίδια τα παιδιά από τις σύγχρονες μορφές ενδοοικογενειακής βίας αφού ο ένας γονέας επιτηρεί τον άλλο και οι δύο υποστηρίζονται από τις προβλεπόμενες δικαστικές κοινωνικές υπηρεσίες.

Ενόψει των ανωτέρω υποβάλλουμε τις προτάσεις μας χωρίς να επαναλαμβάνουμε αυτές των προηγούμενων ομιλητών.

Προτείνουμε

Για μια αποτελεσματική πολιτική για πάταξη του απαράδεκτου φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας σε βάρος παιδιών :

o Προσέγγιση ζητήματος χωρίς σεξιστική προκατάληψη, πέρα από τα φύλα, χωρίς στερεότυπους ρόλους συνδεδεμένους με το φύλο. Για τον λόγο αυτό μιλάμε για άνδρα και για γυναίκα γονέα και όχι για για μητέρα και πατέρα. Στόχος μας είναι η συμφιλίωση της οικογένειας μέσω της πραγματικής ισότητας των φύλων χάριν του παιδιού.

o Μετονομασία των διαφόρων κέντρων και ξενώνων σε κέντρα «θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας».

o Εμπέδωση του παιδοκεντρικού συστήματος σύμφωνα με τις αρχές της σύμβασης της Νέας Υόρκης για τα δικαιώματα του παιδιού. Δεν είναι τυχαίο ότι χώρες όπως η Γερμανία μετονόμασαν το οικογενειακό δίκαιο σε δίκαιο του παιδιού. Δεν μιλάμε για διαφορές ενηλίκων με αντικείμενο παιδιά αλλά για δικαιώματα ανήλικων παιδιών που έχουν τα δικά τους δικαιώματα σ’ ένα κόσμο όπου αποφασίζουν ενήλικοι.

o Τροποποίηση διατάξεων οικογενειακού δικαίου με την εισαγωγή της κοινής γονικής μέριμνας με κοινή επιμέλεια τέκνων σε κάθε περίπτωση (εντός γάμου, εκτός ή σε διάσταση και διαζύγιο).

o Το παιδί θ’ανατρέφεται και από τους δύο γονείς και θα συνεπικουρείται από το κράτος με κοινωνικές υπηρεσίες.

o Η ανατροφή του παιδιού να γίνει νομική υποχρέωση (γονέας που μπορεί και δεν θέλει) και όχι ένα απλό δικαίωμα σε επικοινωνία (γονέας που θέλει και δεν μπορεί).

o Καθορισμός τόπου κατοικίας τέκνων με κριτήριο την τελευταία κοινή κατοικία των γονέων (π.χ. ο δήμος Χ) και μέσα στον νόμιμο τόπο κατοικίας το παιδί να διαμένει εναλλάξ στα σπίτια και των δύο γονέων,

o Περιορισμός των δικών για σχέσεις γονέων – τέκνων σε μία δίκη που να ρυθμίζει όλα τα ζητήματα,

o Χωρίς καμία εξαίρεση τήρηση όλων των δικονομικών εγγυήσεων,

o Συγκρότηση οικογενειακών τμημάτων δικαστηρίων με εξειδικευμένους δικαστές και δικαστικές κοινωνικές και ψυχιατρικές υπηρεσίες,

o Σύσταση σώματος ιδιωτών κοινωνικών λειτουργών που θα υποβάλλουν τον κοινωνικό φάκελλο στις δικαστικές κονωνικές και ψυχιατρικές υπηρεσίες (π.χ. το ΙΚΑ εγκρίνει φάρμακα και τηρεί αρχείο αλλά τα συνταγογραφει ιδιώτης γιατρός),

o Εμπιστευτικό μητρώο θυμάτων και θυτών (Τειρεσία της ενδοοικογενειακής βίας) για προστασία από την επαναλαμβανόμενη αυτή συμπεριφορά,

o Έλεγχος των ΜΜΕ για την μη μετάδοση βίας, επιθετικών προτύπων και για τον έλεγχο των προτύπων που περνάνε ως προς τον ρόλο των γονέων,

Επίλογος

Ενώ το 1983 είχαμε πρωτοπόρο οικογενειακό δίκαιο, στην συνέχεια χάσαμε το επόμενο κύμα, δηλαδή την μεγάλη αλλαγή που ξεκίνησε το 1989 με την Διεθνή Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού.

Ενώ τα προηγούμενα χρόνια ολες οι χώρες άλλαξαν τη νομοθεσία τους (Γαλλία 1993, Γερμανία 1997, Ιταλία 2006 κα.) εμείς μέχρι σήμερα έχουμε αποφύγει τις καταδίκες έχοντας παραπλανήσει τους συλλογικούς ελεγκτικούς μηχανισμούς λέγοντας ότι «στην Ελλάδα έχουμε κοινή γονική μέριμνα». (όρα site E.E.)

Είναι αδύνατο να προσεγγιστεί η ενδοοικογενειακή βία σε βάρος παιδιών χωρίς να εξασφαλίσουμε ότι το παιδί θ’ ανατρέφεται και από τους δύο γονείς σε κάθε περίπτωση με την επικουρική συνδρομή κοινωνικών υπηρεσιών.

Ι. ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ