Νομικισμοί και Ιδεολογήματα

Διυλίζοντες τον κώνωπα, την δε κάμηλον καταπίνοντες,

(κατά Ματθαίον κγ´ 24) 

        Το νέο άρθρο 1519 του Αστικού Κώδικα που ισχύει από την 1η Αυγούστου 2020 είναι πολύ σημαντικό γιατί διορθώνει μια μεγάλη αδικία του δικονομικού μας συστήματος  Μέχρι τώρα ο ένας γονέας (συνήθως η μητέρα) προσέφευγε με ασφαλιστικά μέτρα (με ατελή απόδειξη) στο δικαστήριο ζητώντας αλλαγή του τόπου κατοικίας για αυτόν (αυτήν) και το τέκνο του (της). Το δικαστήριο πιθανολογώντας ότι ισχύουν τα επιχειρήματα της μητέρας, της επέτρεπε να πάρει το παιδί και να φύγει ακόμα και στο εξωτερικό. Είναι αυτονόητο ότι για να το πράξει αυτό, το δικαστήριο ταυτόχρονα πιθανολογούσε ότι τα αντιεπιχειρήματα του πατέρα δεν ισχύουν. Το αποτέλεσμα ήταν ότι όταν ερχόταν η ώρα της κύριας δίκης, συνεπεία της μετοίκησης του παιδιού είχε διαμορφωθεί μία μόνιμη κατάσταση που το δικαστήριο δεν μπορούσε να ανατρέψει. Έτσι η απόφαση των ασφαλιστικών μέτρων προδίκαζε το αποτέλεσμα της κύριας δίκης. Δηλαδή ένα πρόχειρο δικαστήριο όπως αυτό των ασφαλιστικών μέτρων εξέδιδε μία πρόχειρη απόφαση που όμως το κανονικό δικαστήριο της κύριας δίκης δεν μπορούσε πλέον να ανατρέψει. Έτσι η κύρια δίκη μετατρεπόταν σε μια άχρηστη τυπική διαδικασία.

     Που βασιζόταν (ή και εξακολουθούν να βασίζονται) αυτές οι αποφάσεις των ασφαλιστικών μέτρων; Ιδεολόγημα είναι ένα αυθαίρετο συμπέρασμα, που προκύπτει από ιδεολογία και λειτουργεί ως δόγμα. Στα μαθηματικά σύμφωνα με την μεταβατική ιδιότητα αν α=β και β=γ τότε έπεται ότι α=γ. Το δικανικό μας σύστημα συνδιάζει ένα ιδεολόγημα (το δόγμα της βιοκοινωνικής υπεροχής της μητέρας) με την μεταβατική ιδιότητα των μαθηματικών για να καταλήξει στον παρακάτω συλλογισμό: Αν το συμφέρον του παιδιού είναι να διαμένει με τη μητέρα του και το συμφέρον της μητέρας είναι να μετοικίσει σε άλλη πόλη ή χώρα έπεται ότι συμφέρον του παιδιού είναι να μετοικίσει σε άλλη πόλη ή χώρα. Ο συλλογισμός αυτός θυμίζει το κλασικό από τα σχολικά μας χρόνια: «ο αστυνόμος είναι όργανο, το μπουζούκι είναι όργανο άρα ο αστυνόμος είναι μπουζούκι». Είναι προφανές ότι οι παραπάνω συλλογισμοί αποτελούν ακροβασίες του λόγου και της σκέψης και στερούνται σοβαρότητας (παράγουν όμως τραγικά αποτελέσματα).

Μήπως όμως οι αποφάσεις αυτές βασίζονταν (ή βασίζονται) στο νόμο. Νομικισμός είναι η ερμηνεία των νόμων και του Δικαίου µε τρόπο που να προσαρμόζεται κάθε φορά στις επιδιώξεις µας. Ο δικολαβισμός και η νομιμοφάνεια (αυτό που φαίνεται νόμιμο, αλλά δεν είναι) είναι λέξεις συνώνυμες. Το δόγμα της βιοκοινωνικής υπεροχής της μητέρας έρχεται σε προφανή αντίθεση με την αρχή της μη διάκρισης των δύο φύλων. Το δικονομικό μας σύστημα όμως εξορθολογίζει την καταπάτηση της αρχής της μη διάκρισης, γιατί τη βιοκοινωνική υπέροχη της μητέρας τη «βλέπει» μέσα από το πρίσμα του συμφέροντος του παιδιού. Δηλαδή υποτίθεται ότι τη βιοκοινωνική υπέροχη της μητέρας την επιβάλει το συμφέρον του παιδιού. Όμως η Διεθνής Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού (Δ.Σ.Δ.Π.) επιβάλει την αρχή της μη διάκρισης και με βάση το φύλων των γονέων (άρθρο 2), όχι σαν δικαίωμα των γονέων αλλά ως δικαίωμα του ίδιου του παιδιού. 

     Το δικονομικό μας σύστημα, με ιδεολογήματα και νομικισμούς, καταπατά θεμελιώδη δικαιώματα κατοχυρωμένα από Διεθνείς Συμβάσεις και από το Σύνταγμα των Ελλήνων. Υπάρχουν καταγγελίες για τη μη εφαρμογή του νέου άρθρου 1519. Ο νομοθέτης θα πρέπει να θωρακίσει το άρθρο αυτό ώστε να μην καταστεί «γράμμα κενό». Διότι και η Δ.Σ.Δ.Π. παραμένει γράμμα κενό για το δικονομικό μας σύστημα 28 χρόνια μετά την ψήφιση του από το Ελληνικό Κοινοβούλιο. Επίσης γράμμα κενό θα καταστεί και η συνεπιμέλεια αν δεν την θωρακίσει ο νομοθέτης απέναντι σε κάθε μορφής νομικισμούς και ιδεολογήματα.

Κώστας Λαδάκης, ιατρός