Επικοινωνία με φυσική παρουσία : δικαίωμα του παιδιού, δικαίωμα του γονιού

     Καμία αμφιβολία δεν υπάρχει για το ότι, μετά τη μεγάλη αλλαγή που έφερε η Δ.Σ.Δ.Π., ν. 2101/1992, το ανήλικο παιδί έχει τα δικά του δικαιώματα. Τέτοιο είναι και το δικαίωμα της προσωπικής επαφής (contact) του παιδιού με το γονέα με τον οποίο δε διαμένει καθώς και με τους ανιόντες του και την ευρύτερη οικογένεια.

     Το σχετικό με την επικοινωνία άρθρο 1520 του αστικού κώδικα χρειάζεται επικαιροποίηση. Πρέπει να προστεθεί σε αυτό ότι η επικοινωνία είναι δικαίωμα όχι μόνο του γονέα αλλά και του παιδιού. Δεν μπορούμε σήμερα να το αρνούμαστε με τη φαιδρή δικαιολογία ότι κάτι τέτοιο θα προκαλέσει δικονομικές δυσχέρειες.

     Πίσω από την άρνηση που προέρχεται από τους υποστηρικτές τη αποκλειστικής επιμέλειας κρύβεται η εξισωτική αντίληψη «αφαιρούμε την επιμέλεια αλλά στη θέση της δίνουμε επικοινωνία». Δηλαδή παίρνουμε ένα δικαίωμα και δίνουμε στη θέση του να άλλο που – δήθεν –  είναι το ίδιο. Αυτό έγραφαν και έλεγαν παράγοντες της δημόσιας ζωής.  

     Επίσης κρύβεται και η προσπάθεια στήριξης της αποκλειστικής επιμέλειας. Αν η επικοινωνία είναι δικαίωμα του παιδιού, όταν ο γονέας με αποκλειστική επιμέλεια παραβιάζει την επικοινωνία, στρέφεται κατά του παιδιού, ασκεί κακώς τη γονική μέριμνα και επιμέλεια και θα πρέπει να τον αφαιρέσουμε από τη ζωή του παιδιού. Ενώ, αν είναι μόνο δικαίωμα του γονέα, αν ο ένας γονέας με επιμέλεια παραβιάζει τα δικαιώματα του άλλου γονέα, συνεχίζει ν’ ασκεί καλώς τη γονική μέριμνα και επιμέλεια γιατί δεν έχει παραβιάσει κάποιο δικαίωμα του παιδιού.

     Η οικονομία του σημερινού άρθρου 1520 περιστρέφεται γύρω από την αποκλειστική επιμέλεια. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γερμανικό σχέδιο νόμου συνεπιμέλειας του 2020 που προβλέπει ότι δεν νοείται επικοινωνία γονέων και τέκνων. Οι γονείς ανατρέφουν το παιδί τους και η επικοινωνία αφορά την ευρύτερη οικογένεια.

     Κατά τη γνώμη μας, το άρθρο 1520, με τις αναγκαίες επικαιροποιήσεις, είναι χρήσιμο και σε περιβάλλον συνεπιμέλειας (κοινής γονικής μέριμνας, επιμέλειας, φροντίδας με ίσο χρόνο). Όσο διάστημα ο το παιδί μένει με ένα γονέα, ο άλλος θα μπορεί να του μιλήσει, να το δει, να του πει καληνύχτα στο τηλέφωνο. Και αυτό στη βάση της αμοιβαιότητας. «Σου δίνω το παιδί στο τηλέφωνο να του πεις καληνύχτα γιατί και εσύ θα μου το δώσεις να του πω καληνύχτα όταν μένει μαζί σου».

     Το ίδιο άρθρο είναι απαραίτητο επίσης γιατί ρυθμίζει την επαφή παιδιού με ανιόντες και μέλη της ευρύτερης οικογένειας τα οποία έχουν αυτοτελές δικαίωμα σε επικοινωνία, ακόμα και αν ένας γονιός ή και οι δύο είναι αντίθετοι.

     Πρέπει επιπλέον ο αστικός κώδικας και ν’ ακολουθήσει τις επιστημονικές ανακαλύψεις. Οι εξετάσεις DNA, η παρένθετη μητρότητα, η εξωσωματική γονιμοποίηση, δεν υπήρχαν το 1983. Ο βιολογικός γονέας πρέπει να προστεθεί στους δικαιούχους επικοινωνίας με το ανήλικο παιδί. Και αυτό γιατί πολλές φορές μπορεί να περάσει μακρύς χρόνος μέχρις ότου αυτός γίνει νομικός γονέας.

     Στο ίδιο άρθρο πρέπει να εξειδικευτεί ως περιεχόμενο της επικοινωνίας η φυσική παρουσία, η προσωπική επαφή (contact) των δικαιούχων της επικοινωνίας και ότι η χρήση οπτικοακουστικών μέσων όπως το skype ή το τηλέφωνο δεν υποκαθιστά τη φυσική παρουσία.

     Παρατηρήθηκε πρόσφατα η τάση να εκδίδονται δικαστικές αποφάσεις που να διατάσσουν συνήθη επικοινωνία μέσω τηλεφώνου ή μέσω skype. Οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι η επικοινωνία είναι λεκτική και εξωλεκτική. Η στάση του σώματος, το βλέμμα, το άγγιγμα, ένα χάδι, οι οσμές, το βιολογικό αποτύπωμα, ο τόνος της φωνής, εντάσσονται στη τελευταία μορφή επικοινωνίας. Οι δικαστές που εκδίδουν τέτοιες αποφάσεις είναι απλά ακατάλληλοι γι’ αυτό που κάνουν, ελλείψει επιστημονικών γνώσεων για την ανθρώπινη επικοινωνία.

Ι. Παπαρρηγόπουλος, δικηγόρος