Η γνώμη του παιδιού και η αποκλειστική επιμέλεια

     Το άρθρο 12 είναι το τελευταίο άρθρο που ανήκει στις γενικές αρχές της Διεθνούς Σύμβασης Δικαιωμάτων του Παιδιού (ΔΣΔΠ). Σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου αυτού: «Τα Συμβαλλόμενα Κράτη εγγυώνται στο παιδί που έχει ικανότητα διάκρισης το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης της γνώμης του σχετικά με οποιοδήποτε θέμα που το αφορά, λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις του παιδιού ανάλογα με την ηλικία του και με το βαθμό ωριμότητάς του».

     Για να ληφθεί η γνώμη του παιδιού γίνεται ακρόαση στο γραφείο του δικαστή χωρίς  την παρουσία των γονέων του αλλά ούτε και κανενός ειδικού. Είναι όμως ο δικαστής κατάλληλος να διεξαγάγει τη συνέντευξη του παιδιού; Έχει γνώσεις της ψυχολογίας ενός παιδιού; Το παιδί αντιλαμβάνεται ποιος είναι ο δικαστής και τι αισθάνεται; Επηρεάζεται το παιδί από αυτά που αντιλαμβάνεται ότι ο δικαστής προσδοκά από αυτό; Ποια είναι τα λεκτικά ή εξωλεκτικά μηνύματα του δικαστή προς το παιδί; Είναι η σχέση του δικαστή με το παιδί ισότιμη; Επηρεάζει ο δικαστής τη ροή της συνέντευξης με βάση τα δικά του συναισθήματα και τις δικές του απόψεις; Είναι ο δικαστής ουδέτερος; Έχει ο δικαστής ενσυναίσθηση; Μπαίνει στη θέση του παιδιού ο δικαστής; Πως μπορεί ο δικαστής να κατανοήσει τη σχέση του παιδιού με τον καθένα από τους γονείς του χωρίς να τους δει να αλληλοεπιδρούν με το παιδί; Αρκεί μία μεμονωμένη συνέντευξη του παιδιού για κατασταλάξει ο δικαστής σε ασφαλή συμπεράσματα; Μπορεί ο δικαστής να αντιληφθεί το παιδί έξω από τη δυάδα μητέρα-παιδί;

     Από την περαιτέρω ανάλυση της παραγράφου 1 του άρθρου 12 της ΔΣΔΠ μπορεί κανείς να επισημάνει 3 μέρη:

     Α) «στο παιδί που έχει ικανότητα διάκρισης». Πιο ακριβής κατά τη γνώμη μου μετάφραση στα ελληνικά είναι «στο παιδί που είναι ικανό να σχηματίσει τη δική του άποψη». Στην ελληνική νομολογία η απόφαση 1910/2005 του Αρείου Πάγου υπήρξε συνεπής με την παραπάνω προϋπόθεση αφού έκρινε ότι: «Με την κρίση του όμως αυτή παραβίασε εκ πλαγίου τον κανόνα ουσιαστικού δικαίου του άρθρου 1511 ΑΚ, αφού σύμφωνα με τις ως άνω παραδοχές του, για τον προσδιορισμό του συμφέροντος των ανηλίκων, αναφορικά με την ανάθεση της επιμέλειάς τους στον ένα ή τον άλλο από τους γονείς τους συνεκτιμάται και εξαίρεται η προτίμησή τους προς τον πατέρα τους, ως κατά νόμο κριτήριο επιλογής μεταξύ των γονέων, και η αρνητική και απαξιωτική θέση τους έναντι της μητέρας τους, ενώ παράλληλα γίνεται δεκτό ότι η ψυχική αυτή στάση τους υποδαυλίζεται εν πολλοίς από τον αναιρεσίβλητο οπότε υπάρχει αντίφαση και ασάφεια…». Όμως μερικά χρόνια αργότερα το Μονομελές Πρωτοδικείο   έκρινε ότι: «Κατά την προσωπική επικοινωνία του Δικαστή αυτού του δικαστηρίου με το ως άνω ανήλικο τέκνο, το τελευταίο εξέφρασε την επιθυμία του να διαβιεί με τη μητέρα του στην …. Η ως άνω επιλογή και προτίμηση του τέκνου, ακόμα και αν ενδεχομένως είναι απότοκος μονομερούς επηρεασμού από τη μητέρα του, είναι ένα γεγονός που δεν μπορεί να αγνοηθεί». Στην 1^η περίπτωση το δικαστήριο δεν έλαβε υπόψη του τη γνώμη των παιδιών επειδή αυτή υποδαυλιζόταν από τον πατέρα, ενώ στη 2^η περίπτωση το δικαστήριο, παρόλο που είχε την υπόνοια του μονομερούς επηρεασμού από τη μητέρα, έλαβε υπόψη του τη γνώμη του παιδιού χωρίς να μπει καν στον κόπο να το διερευνήσει. Επομένως η ικανότητα διάκρισης του παιδιού συνεκτιμάται ή όχι από το δικανικό μας σύστημα ανάλογα με το φύλο του γονέα. Δηλαδή ένα παιδί που το επηρεάζει ο πατέρας του δεν έχει ικανότητα διάκρισης, ενώ ένα παιδί που το επηρεάζει η μητέρα του έχει ικανότητα διάκρισης. Να προσθέσω επίσης ότι στην τελευταία περίπτωση το δικαστήριο έκρινε ότι το παιδί είχε ικανότητα διάκρισης παρόλο που ήταν 4μιση ετών (κατά την κρίση του δικαστή ήταν ώριμο για την ηλικία του).

     Β) «ελεύθερη έκφραση της γνώμης του παιδιού». Είναι πράγματι ελεύθερη η έκφραση της γνώμης του παιδιού; Έχει προηγηθεί μονομερής επηρεασμός από κάποιον γονέα; Έχει προηγηθεί συναισθηματικός εκβιασμός του παιδιού από κάποιον από τους γονείς; Το παιδί εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του όταν νοιώθει ότι η έκφραση αυτή θα δυσαρεστήσει κάποιον ή και τους δύο γονείς του; Πόσο αμερόληπτος μπορεί να είναι αυτός που παίρνει τη συνέντευξη του παιδιού όταν είναι υπέρμαχος της αποκλειστικής επιμέλειας και της βιοκοινωνικής υπεροχής της μητέρας; Είναι επαρκώς αμερόληπτος ώστε να μην κατευθύνει τις απαντήσεις του παιδιού; Προχωράει σε επαρκώς αμερόληπτη αξιολόγηση των απαντήσεων του παιδιού; Έχει τις γνώσεις και την εμπειρία ώστε να αναπτύξει έναν διάλογο που να αρμόζει στην ηλικία του παιδιού; Από τις απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις μπορεί κρίνει κανείς κατά πόσο είναι ελεύθερη η έκφραση της γνώμης του παιδιού.

     Γ) «σχετικά με οποιοδήποτε θέμα που το αφορά». Είναι πασιφανές ότι το παιδί το αφορά το αν θα συνεχίσει να ανατρέφεται από τον έναν ή και από τους δύο γονείς του. Δεν ερωτάται όμως γι’ αυτό από το δικαστή. Την επιλογή αυτή του στερεί ο δικαστής κάνοντας στο παιδί κλειστές ερωτήσεις του τύπου «ποιόν από τους δύο θες». Η μοναδική επιλογή που του δίνεται είναι με ποιόν από τους δύο θα ζήσει.

     Αντιδραστικός Σχηματισμός είναι η ψυχική στάση με την οποία υιοθετούνται συμπεριφορές που αντιτίθενται σε μια απωθημένη επιθυμία ως αντίδραση σε αυτήν. Με πιο απλά λόγια μπορεί ένα παιδί να επιθυμεί να είναι και ο πατέρας του παρών στη ζωή του και να ανατρέφεται και από αυτόν. Επειδή όμως αυτό δεν επιτρέπεται από τη μητέρα του αυτή η επιθυμία απωθείται στο ασυνείδητο και γίνεται απωθημένη επιθυμία. Μπορεί ακολούθως το παιδί να υιοθετήσει μία αρνητική στάση απέναντι στον πατέρα του ως αντιδραστικό σχηματισμό, ενώ η πραγματική του επιθυμία να είναι ακριβώς η αντίθετη, αλλά απωθημένη. Στις περιπτώσεις γονικής αποξένωσης στο παιδί έχει δοθεί το μήνυμα ότι είναι ευτελούς αξίας και είναι ανάξιο να αγαπηθεί από τον αποξενωμένο γονέα του (συνήθως τον πατέρα), και ότι η μοναδική του αξία είναι για την κάλυψη των αναγκών του αποξενωτή γονέα του (συνήθως της μητέρας). Όμως το δικανικό μας σύστημα κρίνει ότι ακόμα και το αποξενωμένο παιδί έχει ικανότητα διάκρισης και ότι εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του παρόλο που η γονική αποξένωση συνιστά κακοποίηση του παιδιού.

     Το δικανικό μας σύστημα μας αξιολογεί-αξιοποιεί τη γνώμη του παιδιού μόνο εφόσον ικανοποιεί το νομολογιακό έθιμο της αποκλειστικής επιμέλειας και το ιδεολόγημα της βιοκοινωνικής υπεροχής της μητέρας.

      Το να βάλεις ένα παιδί να επιλέξει τον έναν από τους δύο γονείς του και ταυτόχρονα να απορρίψει τον άλλο, από μόνο του συνιστά κακοποίηση του παιδιού.

Κώστας Λαδάκης, ιατρός