Η νομικίστικη ανάγνωση της μελέτης Buchanan 2008. Σκόπιμη παρερμηνεία.

   Στις 29 Νοεμβρίου 2020 δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο του συλλόγου συνεπιμέλεια η απάντηση μου στα επιχειρήματα των γυναικείων οργανώσεων που τάχθηκαν κατά της συνεπιμέλειας. Άμεσα αναρτήθηκαν δύο σχόλια που έκριναν ότι ουδεμία απάντηση μου δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη, ότι το κείμενο μου είναι για κουτσομπολιό, ότι θα κάνουμε τα παιδιά μας πειραματόζωα κ.τ.λ.

     Οι λόγοι για τους οποίους, στη συγκριμένη απάντηση, δεν επεκτάθηκα με παραπομπές στη βιβλιογραφία ήταν γιατί απευθύνομαι κατά πρώτο και κύριο λόγο στο ευρύ κοινό και όχι σε κάποιο επιστημονικό ακροατήριο και γιατί το υπόμνημα έθιγε πολλά θέματα ταυτόχρονα και ένα τεράστιο κείμενο δεν μπορεί να διαβαστεί εύκολα.

     Με αφορμή τα σχόλια αυτά θα απαντήσω σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στις 08 Οκτωβρίου 2020 στον ιστότοπο www.el.gr με τίτλο «Ανακριβείς οι “μελέτες”, για την δήθεν μεγάλη επιτυχία της συνεπιμέλειας τέκνων, λένε καθηγητές πανεπιστημίου».

Το άρθρο αυτό βασίστηκε σε μία μελέτη  με τίτλο «A PSYCHOLOGICAL PERSPECTIVE ON SHARED  CUSTODY ARRANGEMENTS, Christy M. Buchanan-Parissa L. Jahromi, Wake Forest University 28/06/2008». Η παραπάνω μελέτη έχει γίνει σημαία των πολέμιων της συνεπιμέλειας και αναμεταδίδεται συνεχώς. Δεν έχω υπόψη μου άλλη σύγχρονη επιστημονική μελέτη την οποία να χρησιμοποιούν οι εχθροί της συνεπιμέλειας στην προσπάθεια τους να αποδείξουν ότι και η επιστήμη είναι υπέρ τους. Όταν όμως υπάρχει ένδεια επιχειρημάτων ο καθένας ψάχνει από κάπου να πιαστεί.

    Από τα συμπεράσματα της παραπάνω μελέτης σημειώνω το πιο σημαντικό σχετικά με τα επιχειρήματα κατά της συνεπιμέλειας: «Ωστόσο, το τεκμήριο ή η αδικαιολόγητη πίεση για κοινή φυσική επιμέλεια δεν είναι κατάλληλα στα δικαστήρια. Αυτό είναι επειδή τα δεδομένα σχετικά με την κοινή επιμέλεια είναι βασισμένα σε μικρό αριθμό οικογενειών στις οποίες οι γονείς είναι σχετικά συνεργάσιμοι και δεσμευμένοι να συνεργαστούν για την κοινή επιμέλεια, ενώ τα δικαστήρια είναι πιο πιθανό να ασχοληθούν με γονείς που βιώνουν υψηλά επίπεδα σύγκρουσης και εχθρότητας, και είναι λιγότερο ικανοί να εργαστούν μαζί με έναν στενό και συνεργατικό τρόπο που η επιτυχής κοινή επιμέλεια απαιτεί. Παρόλο που φαίνεται να υπάρχουν πιθανά οφέλη και μικρή βλάβη από τα τεκμήρια για την κοινή νομική επιμέλεια, ένα τεκμήριο για κοινή φυσική επιμέλεια σε περιπτώσεις υψηλών συγκρούσεων δεν θα εξυπηρετούσε καλά τα παιδιά» (σελ. 438-439).

     Με απλά λόγια ενώ φαίνεται να υπάρχουν πιθανά οφέλη και μικρή βλάβη από την κατά τεκμήριο κοινή επιμέλεια, οι συγγραφείς δεν την προτείνουν επειδή στη μελέτη δεν συμπεριελήφθησαν και οικογένειες με υψηλά επίπεδα σύγκρουσης. Αυτό σημαίνει ότι επειδή δεν έκαναν κάποια μελέτη που να συμπεριλαμβάνει και οικογένειες με υψηλά επίπεδα σύγκρουσης, δεν μπορούν να προτείνουν την υποχρεωτική κοινή επιμέλεια. Δηλαδή το ότι η κατά τεκμήριο κοινή επιμέλεια θα μπορούσε να μην είναι προς όφελος των παιδιών είναι μία υπόθεση και όχι το συμπέρασμα που προέκυψε από τη συγκεκριμένη μελέτη.

     Έχουμε προβάλλει τη βιβλιογραφία με μελέτες και συστηματικές ανασκοπήσεις που καταλήγουν στα ακριβώς αντίθετα συμπεράσματα με αυτά των αντιπάλων της συνεπιμέλειας. Από αυτή τη βιβλιογραφία η πιο κατάλληλη για να απαντήσει στα παραπάνω είναι η συστηματική ανασκόπηση: «Joint Versus Sole Physical Custody: Children’s Outcomes Independent of Parent–Child Relationships, Income, and Conflict in 60 Studies, Linda Nielsen, Wake Forest University,11/04/2018». 2018 nielsen JDR 60 studies  Από την περίληψη της ανασκόπησης μπορούμε εύκολα να εξάγουμε συμπεράσματα: «Η κοινή φυσική επιμέλεια (JPC) συνδέεται με κάποια καλύτερα ή χειρότερα αποτελέσματα για τα παιδιά από τη αποκλειστική φυσική επιμέλεια (SPC); Πως αυτά τα αποτελέσματα επηρεάζονται από το οικογενειακό εισόδημα, τη γονική σύγκρουση και την ποιότητα των σχέσεων γονέα-παιδιού; Σε σύγκριση με τα παιδιά υπό SPC σε 60 μελέτες, τα παιδιά υπό JPC είχαν καλύτερα αποτελέσματα σε όλες τις μετρήσεις σε 34 μελέτες, ίσα αποτελέσματα σε ορισμένες και καλύτερα αποτελέσματα σε άλλες μετρήσεις σε 14 μελέτες, ίσα αποτελέσματα σε όλες τις μετρήσεις σε 6 μελέτες και χειρότερα αποτελέσματα σε 1 μέτρηση, αλλά ίσες ή καλύτερες σε όλες τις άλλες μετρήσεις σε 6 μελέτες. Σε 25 μελέτες ανεξάρτητα από το οικογενειακό εισόδημα, τα παιδιά υπό JPC είχαν καλύτερα αποτελέσματα σε όλες τις μετρήσεις σε 18 μελέτες, ισοδύναμα σε ορισμένες και καλύτερα σε άλλες μετρήσεις σε 4 μελέτες, ίσα αποτελέσματα σε 1 μελέτη και χειρότερα αποτελέσματα σε 1 μέτρηση αλλά ίσα ή καλύτερα στις άλλες μετρήσεις σε 2 μελέτες. Σε 19 μελέτες, ανεξάρτητα από τη γονική  σύγκρουση, τα παιδιά υπό JPC είχαν καλύτερα αποτελέσματα σε όλες τις μετρήσεις σε 9 μελέτες, ίσες ή καλύτερες σε 5 μελέτες, ίσες μετρήσεις σε 2 μελέτες και χειρότερα αποτελέσματα σε 1 μέτρηση αλλά καλύτερα αποτελέσματα στις άλλες μετρήσεις σε 3 μελέτες. Στις 9 μελέτες, ανεξάρτητα από την ποιότητα των σχέσεων γονέα-παιδιού, τα παιδιά υπό JPC είχαν καλύτερα αποτελέσματα σε όλες τις μετρήσεις σε 5 μελέτες, ίσα ή καλύτερα αποτελέσματα σχετικά με άλλες μετρήσεις σε 2 μελέτες και χειρότερα αποτελέσματα σε 1 από αυτές τις μετρήσεις σε 2 μελέτες. Ανεξάρτητα από το εισόδημα, τη σύγκρουση ή την ποιότητα των σχέσεων των παιδιών με τους γονείς τους, γενικά τα παιδιά υπό JPC είχαν καλύτερα αποτελέσματα στις περισσότερες ή σε όλες τις μετρήσεις». (σελ. 1)

    «Όσον αφορά τη σύγκρουση, σε μια ανάλυση 19 μελετών που συνέκριναν τα επίπεδα σύγκρουσης και την ποιότητα της συνεργατικής σχέσης μεταξύ των γονέων της JPC και αυτών της  SPC, τα ζευγάρια της JPC δεν είχαν σημαντικά λιγότερη σύγκρουση ή περισσότερη συνεργασία και επικοινωνιακές σχέσεις από τα ζευγάρια της SPC τη στιγμή που χώρισαν ή τα χρόνια μετά το χωρισμό τους (βλ. Nielsen, 2017, για λεπτομερείς περιλήψεις από τις 19 μελέτες). Σε σύγκριση με ζευγάρια της SPC, σε τρεις μελέτες τα ζευγάρια της JPC είχαν λιγότερες συγκρούσεις, σε μία μελέτη είχαν περισσότερες και σε μία μελέτη οι διαφορές της σύγκρουσης εξαρτώνταν από την ηλικία των παιδιών. Όχι όλες αυτές οι μελέτες ωστόσο, δεν αξιολόγησαν την έκβαση των παιδιών, οπότε δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν το ερώτημα εάν η σύγκρουση θα μπορούσε να έχει επηρεάσει την έκβαση των παιδιών.

     Μια άλλη πτυχή της σύγκρουσης είναι πόση διαφωνία είχαν οι γονείς στις ρυθμίσεις επιμέλειας εξαρχής. Είναι οι γονείς της JPC μια μοναδική ομάδα που, σε αντίθεση με τους γονείς της SPC, συμφωνούν εθελοντικά στο σχέδιο γονικής μέριμνας χωρίς να είναι αναγκασμένοι ή εξαναγκασμένοι να μοιραστούν; Σύμφωνα με τις επτά μελέτες που έχουν συγκεκριμένα αντιμετωπίσει αυτήν την ερώτηση, η απάντηση είναι «όχι» (βλέπε Nielsen, 2017, για μία συζήτηση αυτών των μελετών). Το ποσοστό των ζευγαριών που ήταν αρχικά αντίθετα με την JPC κυμάνθηκε από 30% έως 80%. Ωστόσο και στις επτά μελέτες, τα παιδιά της JPC είχαν καλύτερα αποτελέσματα από τα παιδιά της SPC παρά το γεγονός ότι πολλοί από τους γονείς τους δεν είχαν συμφωνήσει στο σχέδιο τη στιγμή που χώρισαν.

     Όπως δείχνει ο Πίνακας 1, 19 από τις 60 μελέτες πήραν τη γονική σύγκρουση για εξέταση με έναν από δύο τρόπους. Σε 15 μελέτες δεν υπήρξαν σημαντικές διαφορές της σύγκρουσης (= C) μεταξύ των γονέων της  JPC και της SPC, που σημαίνει ότι η σύγκρουση θα ήταν απίθανο να εξηγήσει τυχόν διαφορές στα αποτελέσματα. Στις άλλες τέσσερις μελέτες, οι διαφορές των επιπέδων σύγκρουσης μεταξύ των γονέων της JPC και της SPC η σύγκρουση συμπεριλήφθηκε στις στατιστικές αναλύσεις έτσι ώστε η σύγκρουση να μην επηρεάζει τα αποτελέσματα (C *). Σε αυτές τις 19 μελέτες τα παιδιά της JPC είχαν καλύτερα αποτελέσματα σε όλες τις μετρήσεις σε 9 μελέτες, ίσα αποτελέσματα σε ορισμένες μετρήσεις και καλύτερα αποτελέσματα σε άλλες σε 5 μελέτες, ίσα αποτελέσματα σε όλες τις μετρήσεις σε 2 μελέτες, και χειρότερα αποτελέσματα σε μία μέτρηση αλλά ίσα ή καλύτερα αποτελέσματα στις άλλες μετρήσεις σε 3 μελέτες.

     Σε έξι άλλες μελέτες υπήρχαν διαφορές των επιπέδων σύγκρουσης μεταξύ των γονέων της JPC και της SPC και αυτές οι διαφορές δεν συμπεριλήφθηκαν στη στατιστική στοιχεία ανάλυση. Αυτό αφήνει ανοιχτή την πιθανότητα η σύγκρουση να έχει αντίκτυπο ξεχωριστά από τις ρυθμίσεις επιμέλειας. Σε σύγκριση με τους γονείς της SPC, σε δύο μελέτες οι γονείς της JPC είχαν περισσότερες συγκρούσεις (> C) και σε τέσσερις μελέτες είχαν λιγότερες σύγκρουσεις (<C). Εάν η χαμηλότερη σύγκρουση παρήχε οφέλη στα παιδιά, τότε τα παιδιά της JPC σε αυτές τις τέσσερις μελέτες θα έπρεπε γενικά να είχαν καλύτερη προσαρμογή. Αυτή δεν ήταν η περίπτωση. Παρόλο που οι γονείς τους είχαν χαμηλότερα επίπεδα σύγκρουσης, σε μία μόνο μελέτη τα παιδιά της JPC είχαν καλύτερα αποτελέσματα σε όλες τις μετρήσεις. Στις άλλες τρεις μελέτες, τα παιδιά της JPC και της SPC ήταν ίδια συνολικά. Στις δύο μελέτες όπου οι γονείς της JPC είχαν περισσότερες συγκρούσεις από τους γονείς της SPC, τα παιδιά της JPC ήταν ακόμα καλύτερα από τα παιδιά της SPC». (Σελ. 24-25)

     «Με βάση αυτά τα ευρήματα, δεν φαίνεται να υπάρχει σαφής, συνεπής, ή προβλέψιμος τρόπος με τον οποίο η σύγκρουση επηρεάζει τα παιδιά στις οικογένειες της JPC και της SPC. Φαίνεται, ωστόσο, ότι μπορεί να υπερβάλλουμε τον ρόλο που παίζει σύγκρουση, ειδικά όταν τα παιδιά έχουν καλές σχέσεις με τους γονείς και ζουν υπό JPC». (σελ. 26)

    Με απλά λόγια η μελέτη αυτή έγινε 10 χρόνια αργότερα από μία καθηγήτρια του ιδίου πανεπιστημίου και έκανε ανασκόπηση 60 μελετών. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται 19 μελέτες στις οποίες εξετάστηκαν και οικογένειες με σύγκρουση μεταξύ των γονέων και στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι μετρήσεις ευημερίας των παιδιών ήταν ίσες ή καλύτερες στα παιδιά που ανατρέφονταν με ρυθμίσεις κοινής επιμέλειας έναντι των παιδιών που ανατρέφονταν με ρυθμίσεις αποκλειστικής επιμέλειας.

     Η καταστροφολογία των πολέμιων της συνεπιμέλειας θυμίζει την εποχή που οι σουφραζέτες διεκδικούσαν το θεμελιώδες δικαίωμα τους να συμμετέχουν στα κοινά. Ο κόσμος της εποχής όταν άκουγε γυναίκα ψηφοφόρος φανταζόταν ένα ζοφερό μέλλον. Οι γυναίκες θα αδιαφορούσαν για τα παιδιά τους, θα σύχναζαν σε μπαρ, θα κάπνιζαν, θα έπιναν αλκοόλ και θα χαρτόπαιζαν κτλ. Όσοι τάσσονταν κατά του κινήματος υποστήριζαν πως δεν έπρεπε να δοθεί δικαίωμα ψήφου στις σουφραζέτες, επειδή ήταν υπερβολικά συναισθηματικές και ανίκανες για ορθολογική σκέψη, σε αντίθεση με τους άντρες. Οι σουφραζέτες συχνά επικρίνονταν και από γυναίκες που πίστευαν ότι οι ακτιβίστριες αυτές προδίδουν τον ρόλο της μητέρας και της συζύγου. Όμως τελικά καμία καταστροφή δεν επήλθε από τις κατακτήσεις αυτές του γυναικείου κινήματος.

     Οι εχθροί της συνεπιμέλειας βασίζονται σε αυθαίρετα συμπεράσματα που προκύπτουν από ιδεολογία και λειτουργούν ως δόγμα (ιδεολογήματα) για να ερμηνεύσουν τους νόμους και το Δίκαιο µε τρόπο που να προσαρμόζεται στις επιδιώξεις τους (νομικισμός). Το βασικό τους επιχείρημα είναι το συμφέρον του παιδιού το οποίο όμως ερμηνεύουν αυθαίρετα. Η Διεθνής Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού αποτελεί γράμμα κενό (νομικά γράμμα σημαίνει το νόημα του κανόνα δικαίου από το νόημα  των λέξεων του νομοθέτη και κενό σημαίνει ότι ενώ απαιτείται ρύθμιση για την εφαρμογή του νόμου δεν υπήρξε καμία ρύθμιση).  Επιλεκτικά χρησιμοποιούν το άρθρο 3 της Σύμβασης που επιβάλλει στους πάντες να λαμβάνουν υπόψη πρώτα και κύρια το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Όμως η ερμηνεία του συμφέροντος του παιδιού γίνεται με έναν αυθαίρετο τρόπο που καταργεί όλη την υπόλοιπη Σύμβαση. Η Σύμβαση είναι αδιαίρετη και τα άρθρα της αλληλένδετα. Η αποκλειστική επιμέλεια έρχεται σε ευθεία αντίθεση με το άρθρο 18 της Σύμβασης που επιβάλλει ότι και οι δύο γονείς είναι από κοινού υπεύθυνοι για την ανατροφή του παιδιού και την ανάπτυξή του. Τα επιχειρήματα περί σύγκρουσης των γονέων δεν έχουν καμία επιστημονική βάση και δεν αποτελούν τίποτε παραπάνω από νομικισμούς.  

Κώστας Λαδάκης, ιατρός