Κύριε νομοθέτη, Το παιδί δεν ανήκει σε κανένα γονιό, οι γονείς ανήκουν στο παιδί και τους έχει ανάγκη και τους δύο.

Άρθρο της Μαρίας ΚΑΠΕΡΏΝΗ, 

κλινικής ψυχολόγου

Στη συζήτηση για την αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου για το οικογενειακό δίκαιο, ενώ όλα περιστρέφονται γύρω από το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, ποιος αναρωτήθηκε ποιο είναι το πραγματικό και βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, πώς το παιδί βιώνει το διαζύγιο και την αποχώρηση του ενός γονέα από τη ζωή του. Μιλάνε για ισότητα και για ανθρώπινα δικαιώματα αλλά κανείς δεν μιλάει για το δικαιώματα του παιδιού.  Συνήθως ταυτίζουν το συμφέρον του παιδιού με το συμφέρον του γονέα που του ανατίθεται η επιμέλεια (συνήθως τη μητέρα), και συνεπώς το παιδί είναι η αποσκευή του, είναι κτήμα του, είναι περιουσιακό του στοιχείο, είναι αντικείμενο συναλλαγής, είναι εργαλείο, είναι μέσο εκδίκησης.  Στο δικαστήριο το βάζουν  απέναντι στον άλλο του γονέα ζητώντας του διατροφή-που προκρίνεται ως το μοναδικό συμφέρον του- με αντίτιμο ελάχιστο χρόνο επικοινωνίας. Αν ο έτερος γονέας τολμήσει και διεκδικήσει να συμμετέχει στη ζωή του τον αποκλείουν παντελώς και τον τιμωρούν κατηγορώντας τον ως κακό και κακοποιητικό γονέα που υποκινεί τη σύγκρουση και την αντιδικία.  Επικαλούνται την ωριμότητα του και το εξαναγκάζουν στο μαρτύριο της επιλογής  μεταξύ του καλού και κακού γονιού του, υποβάλλοντας το σε συναισθηματικό εκβιασμό κι αιτιολογώντας, αποδίδουν σε εκείνο την ευθύνη της επιλογής του.

 Κι ενώ όλοι νοιάζονται κι αποφασίζουν για το καλό του, κανείς δεν αναρωτήθηκε ότι αυτή η παιδική ψυχή έχει βαθιά συναισθήματα αγάπης και για τους δύο γονείς του, το είναι του, η ύπαρξη του ο εαυτός του αποτελείται κι από τους δύο. Βιώνει εσωτερική σύγκρουση όταν καλείται να επιλέξει τον έναν από τους δύο. Είναι βαθιά  πληγωμένο όταν απομακρύνεται ο ένας γονέας από κοντά του. Το παιδί βιώνει αναπάντεχα τον φυσικό αποχωρισμό των γονέων του και ταυτόχρονα την αλλαγή τόπου και χρόνου στην σχέση του με τον απομακρυσμένο γονέα, βιώνει εκτός από το διαζύγιο των γονιών του κι ένα παράλληλο διαζύγιο, εκείνο του αποχωρισμού του από τον έναν γονέα. Καθώς αλλάζουν κατακλυσμιαία συνήθειες, συμπεριφορές, ρόλοι και συναισθήματα, αιφνίδια, στερείται εμπειρίες οικειότητας, εγγύτητας, θαλπωρής, επικοινωνιακής αλληλεπίδρασης, φροντίδας και δέσμευσης. Παιδί και απομακρυσμένος γονέας υποβάλλονται σε ένα νέο ψυχοσυναισθηματικό κόσμο με κώδικες πλέον την απουσία και την απόσταση. Πρόκειται για βιώματα ανατροπής, αναπάντεχα για τον ψυχικό κόσμο του παιδιού αφού ο καθημερινός γονέας μετατρέπεται σε απομακρυσμένο πρόσωπο-επισκέπτη (McAdams, 1988, White et al., 1986, Sternberg, 1986). Οι έννοιες  διαζύγιο, επιμέλεια, επικοινωνία είναι δυσνόητες κι αδυνατεί να κατανοήσει την αναγκαιότητα τους. Το παιδί βιώνει μια τρομακτική ανασφάλεια, νιώθει
χαμένο και εγκαταλελειμμένο, φοβάται ότι θα χάσει για πάντα τον γονέα που φεύγει. Κατακλύζεται από ένα αίσθημα όχι μόνο απώλειας για την οικογένεια που διαλύεται, αλλά και πένθος για το παρελθόν που έζησε, που τώρα του μοιάζει ψεύτικο, πένθος για το μέλλον, που θεωρούσε  δεδομένο, για τα σχέδια που έφτιαχνε στο μυαλό του, τα όνειρα που δε θα πραγματοποιηθούν.

Ανάμεικτα συναισθήματα λύπης, στενοχώριας και  θυμού, για όλα αυτά που του συμβαίνουν, για το ότι οι γονείς του δεν κατάφεραν να το προστατεύσουν, ότι δεν κατάφεραν να κρατήσουν την οικογένεια μαζί, παρόλα τα προβλήματα τους. Η μεγαλύτερη του έγνοια όμως, είναι αν θα μπορέσει να προφυλάξει την αγάπη που νιώθει και για τους δυο του γονείς, αν θα του επιτραπεί δηλαδή, να συνεχίσει να αγαπά και τους δύο, όπως έκανε μέχρι τώρα. Δεν μπορεί κατανοήσει και να αποδεχτεί γιατί ο γονιός του που το φρόντισε, το νανούρισε, το παρηγόρησε, το κοίμισε, τώρα θα πρέπει απλά να το επισκέπτεται, να το συναντά 24 ώρες το μήνα σε εβδομαδιαία τρίωρα  χωρίς διανυκτέρευση, γιατί πλέον δεν είναι ικανός να το φροντίσει και θα του δημιουργήσει άγχος. Δεν επιτρέπεται να το συναντά παραπάνω από 4 ημέρες το μήνα γιατί τώρα θα επηρεασθεί η σταθερότητα στη ζωή του. Δεν επιτρέπεται να κοιμάται στο σπίτι του γιατί θα είναι “περιφερόμενο μπαλάκι” που θα αλλάζει σπίτια και θα υπονομεύεται η σταθερότητα του. Ενώ από την άλλη, δεν αποτελεί αστάθεια όταν η πλέον ανεπαρκής εκ των πραγμάτων μητέρα του,  θα το αφήνει δεξιά κι αριστερά στη φροντίδα ξένων για να εργάζεται, ενώ απαγορεύεται να είναι στη φροντίδα του πατέρα του γιατί πάλι θα επηρεαστεί η σταθερότητα του. Μόνο που η σταθερότητα στη ζωή του δεν έγκειται στο χώρο, στα γραφεία, στα έπιπλα, στα άψυχα αντικείμενα, η σταθερότητα είναι στα πρόσωπα, στην ζεστή  αγκαλιά, στο νοιάξιμο στην τρυφερή ματιά, στη συναισθηματική στήριξη. Αν μεγαλώνει μόνο με τον ένα γονέα, τότε θα επηρεαστεί η σταθερότητα στη ζωή του και θα μεγαλώνει πληγωμένο, ανασφαλές, με τσακισμένα ταυτότητα κι αυτοεκτίμηση κι με ένα μόνιμο αίσθημα εγκατάλειψης καθώς κανείς δεν θα μπει στον κόπο να του εξηγήσει ότι με τρόπο βίαιο του ξερίζωσαν τον ήμισυ εαυτό του.

Και μέσα σε αυτήν την βίαιη σχάση των δυναμικών της εν διαστάσει οικογένειας, ενίοτε, η μητέρα του που ο δικαστής της έδωσε την υπέρμετρη εξουσία, φορώντας το φωτοστέφανο της αγιοσύνης της μητρότητας και της αόριστης βιοκοινωνικής υπεροχής της, υποκινούμενη από τις εγωιστικές της κι εκδικητικές της τάσεις, που προκύπτουν είτε από τη θεώρηση ότι το παιδί συμμερίζεται τα δικά της αρνητικά συναισθήματα για τον πατέρα του, είτε γιατί είναι συναισθηματικά ευάλωτη, με μια έντονη αίσθηση ιδιοκτησίας του παιδιού και μιας βαθιάς ανάγκης για έλεγχο (Richardson, 2006), είτε γιατί υποβόσκει διαταραγμένη προσωπικότητα συνέπειας των δικών της  βιωμάτων της παιδικής της ηλικίας, θα το εργαλειοποιήσει και θα μεθοδεύσει την γονική αποξένωση.  Θα το απομακρύνει χιλιόμετρα μακριά προτάσσοντας τις δικές της ανάγκες και δικαιώματα, εκμηδενίζοντας κάθε επικοινωνία με τον πατέρα. Σταδιακά  θα το δηλητηριάσει με στόχο την αλλοτρίωση της εικόνας και της γονικής υπόστασης του γονέα-επισκέπτη αλλά και την αποδυνάμωση της γονικής σχέσης (Daglas, 1992). Ενίοτε, θα χρησιμοποιήσει αθέμιτα μέσα και ψευδείς κατηγορίες για κακοποίηση ή ασέλγεια εις βάρος του παιδιού,  διαγράφοντας κάθε γλυκιά ανάμνηση από τη μνήμη του και τη  θέση τους θα πάρουν ψευδείς εφιαλτικές αναμνήσεις, η αγάπη θα γίνει μίσος κι εχθρότητα. Και η εχθρότητα αυτή θα διαχυθεί σε όλα τα μέλη της πατρικής οικογένειας διαγράφοντας την οικογενειακή του ιστορία.

  Κι αυτή η ελάχιστη επικοινωνία που έδωσαν στον πατέρα θα εκμηδενιστεί καθώς το παιδί θα αρνείται οποιαδήποτε επαφή, κι επιθυμία να τον συναντά γιατί δήθεν επιστρέφει λυπημένο, κουρασμένο  και φοβισμένο από το σπίτι του, ή γιατί την ώρα επικοινωνίας έχει δραστηριότητα και απαγορεύεται να τη στερηθεί γιατί πάλι θα επηρεασθεί η σταθερότητα του, γιατί θα το έχουν δελεάσει με  παιχνίδια και δώρα για να αποφύγει τη συνάντηση μαζί του. Και  το παιδί έχοντας  αλλοιώσει σταδιακά το κύρος του με βάση ανυπόστατες κατηγορίες, προθέσεις και πληροφορίες για εκείνον, θα εσωτερικεύσει έτσι μια ψευδή, αρνητική εικόνα με την οποία θα αρνείται να ταυτίζεται πλέον.

Το παιδί, ωστόσο, έρχεται στον κόσμο από δύο γονείς, έχει ανάγκη να πορευτεί στη ζωή του έχοντας στο πλευρό του, στην καθημερινότητα του με φυσική παρουσία  και τους δύο, για να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί σε ολοκληρωμένη κι υγιής προσωπικότητα. Έχει βαθιά συναισθήματα αγάπης και για τους δύο, δεν μπορεί  και δεν επιθυμεί να τους ξεχωρίσει, δεν μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στους δύο, δεν μπορεί και δεν πρέπει να στερηθεί κανέναν από τους δύο. Η απαίτηση από ένα παιδί να διαλέξει ανάμεσά τους είναι εξαιρετικά αθέμιτη. Όταν το παιδί πιέζεται (από το δικανικό σύστημα, από τους γονείς του, ή από τον περίγυρο), μπορεί να εμπλακεί σε ένα παιγνίδι «συναισθηματικής διαστροφής», βιώνοντας αντικρουόμενα συναισθήματα και αδιέξοδα ως προς τη στάση του. Το να κληθεί ένα παιδί να επιλέξει μεταξύ των γονέων του που και οι δυο είναι επαρκείς στον γονικό τους ρόλο δεν ενδείκνυται( ΕΛΨΕ, 2020). Η σύνδεση του παιδιού με κάθε ένα από τους γονείς πρέπει να είναι απολύτως σεβαστή για να εξασφαλιστεί η ψυχική του υγεία. Τα παιδιά από ένστικτο ξέρουν, στο βάθος της ύπαρξής τους, ότι τα ίδια είναι κατά το ήμισυ η μητέρα τους και κατά το ήμισυ ο πατέρας τους. Το παιδί αναπτύσσει συναισθηματικό δεσμό και με τους δύο, και οι δύο είναι απαραίτητοι για την υγιή ψυχοσωματική του ανάπτυξη. Η  μητέρα είναι εκείνη που θα του προσφέρει απλόχερα τα συναισθήματα, ο πατέρας είναι εκείνος που θα του εμφυσήσει  το αίσθημα της ασφάλειας, της σταθερότητας, τις υγιείς ταυτίσεις,  και την συμβολή του στην «ψυχικοποίηση» (mentalization), δηλαδή, στο να καταστούν τα παιδιά κοινωνικά υποκείμενα που θα αναπτύξουν τις βασικές αναπαραστάσεις εαυτού καθώς και ικανότητες σύνδεσης με τον άλλον, ώστε στο μέλλον να εκπληρώσουν επαρκώς τον γονικό τους ρόλο (Davies & Eagle, 2013. Κουρκούτας, 2009). Ακόμη, όμως, και στις περιπτώσεις γονικών συγκρούσεων, η έρευνα φαίνεται να υποστηρίζει τα θετικά αποτελέσματα της κοινής ανατροφής. Η Nielsen (2017) εξέτασε 27 διαφορετικές μελέτες που δείχνουν ότι τα παιδιά ωφελήθηκαν σημαντικά από την κοινή επιμέλεια, ακόμα και όταν οι γονείς είχαν υψηλά επίπεδα συγκρουσιακών σχέσεων. Φαίνεται επίσης,  ότι τη σύγκρουση την υποκινεί η πρόκριση της  αποκλειστικής επιμέλειας καθώς η εμπειρία και η έρευνα  σε χώρες όπου έχει εφαρμοστεί η κοινή επιμέλεια, έδειξε ότι η σύγκρουση και η αντιδικία αμβλύνονται και μειώνονται σημαντικά (στοιχεία από Spanish “Consejo general del poder judicial”, 2014).

 Κύριε Νομοθέτη,  δεν είναι δικαίωμα κανενός γονιού η επικοινωνία με το παιδί, είναι δικαίωμα του παιδιού να συμμετέχουν στην καθημερινή βιωματική ανατροφή του και οι δύο γονείς του. Δεν θα επηρεαστεί η σταθερότητα του εάν κατοικεί και στο σπίτι του πατέρα του, αντίθετα θα επηρεαστεί εάν εκείνος δεν θα έχει ενεργό ρόλο στην καθημερινότητα του. Γιατί, σταθερότητα για την ανάπτυξη ενός παιδιού σημαίνει πρωτίστως η σταθερή παρουσία και ο ενεργός ρόλος και των δύο γονέων σε επαρκή χρόνο (τουλάχιστον 35% – ιδανικά, διαμοιρασμένο ισόποσα ανάμεσα στους δύο γονείς). Θα είναι δύο φορές ευτυχισμένο γιατί θα είναι το επίκεντρο των γονιών του, γιατί μπορεί να χώρισαν οι γονείς ως σύντροφοι, ωστόσο, παραμένει ανέπαφη η οικογένεια του. Τα μικρά βρέφη και παιδιά έχουν δικαίωμα να διανυκτερεύουν στο σπίτι του ικανού και καλού γονέα και δεν θα βιώσουν κανένα άγχος αποχωρισμού, καθώς τα παιδιά αναπτύσσουν δεσμό προσκόλλησης και με τον πάτερα τους και η σχέση αυτή είναι πολύτιμη κι αναντικατάστατη (Warshak, 2014). Αντίθετα, στην προσχολική ηλικία, η αποκλειστική επιμέλεια από έναν γονέα, ανεδείχθη σε στατιστικά σημαντικό παράγοντα που προβλέπει συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα, σε σύγκριση με την από κοινού ανατροφή (Bergstrom, 2017). Η ασύμμετρη συμμετοχή των γονέων στην καθημερινή/ βιωματική ανατροφή του παιδιού κι αποκλεισμός (σκόπιμος ή μη) του ενός (συνήθως του πατέρα) δημιουργεί «ρήγμα» στον ψυχισμό του παιδιού που όχι μόνο φτωχοποιεί σε πολλά επίπεδα (γνωστικό, συναισθηματικό, κοινωνικό) την λειτουργία του, αλλά, εν δυνάμει, συνιστά, σε συνδυασμό και με άλλους παράγοντες, ένα σοβαρό τραύμα (Britton, 2004· Morgan, 2005· Phares, 2013, ΕΛΨΕ,2020).

 Αλίμονο εάν  στην Ελλάδα του 2020, οι μεροληπτικές στάσεις και οι διαστρεβλωμένες γενικεύσεις περί αγίων μητέρων και κακοποιητικών πατέρων επισκιάζουν το δικαίωμα του παιδιού να ανατρέφεται κι από τους δύο γονείς του.  Όταν κύριε νομοθέτη  αποφασίζετε για τα παιδιά του κόσμου να τα νοιαστείτε σαν να είναι τα δικά σας παιδιά, να σκύψετε και να αφουγκραστείτε τις πραγματικές τους ανάγκες. Σεβαστείτε το αναφαίρετο δικαίωμα τους, και το βέλτιστο συμφέρον τους, να ανατρέφονται με ίσο χρόνο εναλλάξ στις κατοικίες και των δύο γονέων τους. Ειδάλλως θα είναι παιδιά  με τσακισμένη ταυτότητα, τραυματισμένα ψυχικά, με ανασφάλεια και απώλεια της εμπιστοσύνης. Γιατί τα παιδιά  έχουν ανάγκη να νιώθουν ότι μεγαλώνουν σε έναν κόσμο που τους παρέχει αγάπη, ασφάλεια και προστασία.

Το παιδί δεν ανήκει σε κανένα γονιό, οι γονείς ανήκουν στο παιδί και τους έχει ανάγκη και τους δύο.

                                      Μαρία Καπερώνη

                                                 Κλινικός Ψυχολόγος Παιδιών & Εφήβων

                                                 Msc, EuroPsy

                                                 ΓΝΘ Ιπποκράτειο