Ο εκχυδαϊσμός της έννοιας του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού

Η αδικία γίνεται πολλές φορές κανόνας δικαίου μόνο και μόνο επειδή επαναλαμβάνεται συχνά

 (για τη νομολογία, Ιστορίες του κυρίου Κόϋνερ, Μπέρτολτ Μπρεχτ)

     Ο όρος βέλτιστο συμφέρον του παιδιού τέθηκε για πρώτη φορά στο προσκήνιο το 1902 από τη Συνδιάσκεψη της Χάγης. Το 1959 ο όρος αυτός αναφέρεται σαφώς στην Αρχή ΙΙ της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Η χρήση αυτής της έννοιας επεκτάθηκε το 1989 με την ψήφιση της Διεθνούς Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού (ΔΣΔΠ).

     Όλοι οι εμπλεκόμενοι σε ζητήματα επιμέλειας ανηλίκων τέκνων διατείνονται ότι προτάσσουν το συμφέρον του παιδιού. Οι δικαστές, η εταιρεία οικογενειακού δικαίου και κάποιες γυναικείες οργανώσεις ισχυρίζονται με ακράδαντη βεβαιότητα ότι το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού εξυπηρετείται από τον αποκλειστική επιμέλεια, ακόμα και στις περιπτώσεις όπου ο δευτερεύων γονέας αποκλείεται ολοσχερώς από τη ζωή του παιδιού του αποκλειστικά και μόνο συνεπεία ενεργειών του πρωτεύοντα γονέα. Όλοι οι παραπάνω τοποθετούνται με θρησκευτικό μένος εναντίον της συνεπιμέλειας. 

     Ο όρος βέλτιστο συμφέρον του παιδιού είναι αποκλειστικά και μόνο νομικός όρος. Το άρθρο 3 της ΔΣΔΠ επιβάλει κάθε δικαστική (και όχι μόνο) απόφαση πρέπει να λαμβάνει πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού. Σύμφωνα με το «General comment No. 14 (2013) on the right of the child to have his or her best interests taken as a primary consideration (art. 3, para. 1)» της επιτροπής για τα δικαιώματα του παιδιού του ΟΗΕ «η Σύμβαση αναφέρεται ρητά στο βέλτιστο συμφέρον του παιδιού σε άλλα άρθρα» και αναφέρει συγκεκριμένα τα άρθρα 9, 10, 18, 20, 21, 37 και 40 παρ.2 (αρ. 3 σελ. 3). Στη σελ. 8 (αρ. 25) αναφέρεται ξανά το άρθρο 18 παρ.1 επισημαίνοντας ότι «Αν και οι γονείς δεν αναφέρονται ρητά στο άρθρο 3, παράγραφος 1, το καλύτερο τα συμφέροντα του παιδιού «θα είναι η βασική τους ανησυχία»». Στη σελ. 14 επισημαίνεται ότι «Η επιτροπή υπενθυμίζει ότι είναι απαραίτητο να διενεργηθεί η αξιολόγηση και προσδιορισμός του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού στο πλαίσιο του δυνητικού χωρισμού ενός παιδιού από τους γονείς του (άρθρα 9, 18 και 20). Υπογραμμίζει επίσης ότι τα στοιχεία που αναφέρονται παραπάνω είναι συγκεκριμένα δικαιώματα και όχι μόνο στοιχεία για τον προσδιορισμό των καλύτερων συμφερόντων της το παιδί». Τέλος στη σελ. 15 (αρ. 67)  δεν αφήνεται καμία αμφιβολία αφού «Η επιτροπή είναι της άποψης ότι οι κοινές γονικές ευθύνες είναι γενικά το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Ωστόσο, στις αποφάσεις σχετικά με τις γονικές ευθύνες, το μόνο κριτήριο είναι αυτό που είναι προς το συμφέρον του συγκεκριμένου παιδιού. Είναι αντίθετο με αυτό το συμφέρον εάν ο νόμος δίνει αυτόματα γονικές ευθύνες σε έναν ή και στους δύο γονείς». Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η κοινή επιμέλεια (οι κοινές γονικές ευθύνες) πρέπει να είναι ο κανόνας, εκτός αν αυτό είναι αντίθετο προς το συμφέρον του παιδιού.

     Οι πολέμιοι της συνεπιμέλειας απομονώνουν το άρθρο 3 και πετούν όλη την υπόλοιπη ΔΣΔΠ στον κάλαθο των αχρήστων. Όμως στο IMPLEMENTATION HANDBOOK FOR THE CONVENTION ON THE RIGHTS OF THE CHILD της UNICEF στο τέλος της ερμηνείας κάθε άρθρου υπενθυμίζεται ότι «η σύμβαση είναι αδιαίρετη και τα άρθρα της αλληλένδετα».

     Οι υπέρμαχοι της αποκλειστικής επιμέλειας είναι επί το πλείστον νομικοί. Το παράδοξο είναι ότι δεν επικαλούνται νομικά επιχειρήματα (γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν). Έχουν λοιπόν εφεύρει κάποιες παντελώς αβάσιμες και αυθαίρετες θεωρίες για να παρακάμψουν την παρανομία των ιδεών ή και των πράξεων τους. Επικαλούνται λοιπόν τη βιοκοινωνική υπεροχή της μητέρας η οποία συνεπάγεται τη βιοκοινωνική κατωτερότητα του πατέρα. Το εξωφρενικό είναι ότι ανάμεσα σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται το ανώτατο δικαστήριο της χώρας μας, καθώς και οργανώσεις που ισχυρίζονται ότι αγωνίζονται για την ισότητα των φύλων. Ο παραπάνω ισχυρισμός είναι προφανές ότι έρχεται σε ευθεία αντίθεση με θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Το 2^ο που υποστηρίζουν είναι ότι η σύγκρουση μεταξύ των γονέων λειτουργεί εναντίον του συμφέροντος του παιδιού. Όμως οι επιστημονικές έρευνες, συμπεριλαμβανομένων και ανασκοπήσεων και μετααναλύσεων, έδειξαν ότι η κοινή επιμέλεια υπερέχει της αποκλειστικής επιμέλειας ακόμα και όταν υπάρχει σύγκρουση μεταξύ των γονέων.

     Επομένως εδώ και πολλά χρόνια υφίσταται μια μεγάλη διαστρέβλωση της έννοιας του συμφέροντος του παιδιού που φθάνει στο σημείο του εκχυδαϊσμού της, με αποτέλεσμα η έννοια αυτή να χρησιμοποιείται όχι για την προστασία του παιδιού, αλλά για την καταπάτηση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ίδιου του παιδιού.

     Η υποτιθέμενη μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου η οποία είδε το φως της δημοσιότητας δεν είναι μεταρρύθμιση και δεν εξυπηρετεί το συμφέρον του παιδιού. Ο όρος γονέας με τον οποίο το παιδί συνήθως διαμένει έρχεται ευθεία σε αντίθεση με τις κοινές γονικές ευθύνες. Ο Νόμος του 1983 άφηνε ευρέα όρια στο δικαστή να αποφασίσει για το μέλλον του παιδιού. Αυτά τα ευρέα όρια οι δικαστές τα στένεψαν με τη ισοπεδωτική εφαρμογή της αποκλειστικής επιμέλειας. Η κοινή γονική μέριμνα ισχύει και σήμερα και το μόνο που προσφέρει είναι ένα πρόσχημα μιας δήθεν ισότητας μεταξύ των γονέων. Εάν δεν νομοθετηθούν οι κοινές γονικές ευθύνες ο δικαστής δεν πρόκειται να αλλάξει τις συνήθειες του. Θα συνεχίσει να εφαρμόζει την αποκλειστική επιμέλεια όπως έκανε όλα αυτά τα χρόνια.

     Ο δικαστής επιβάλλεται να είναι ανεξάρτητος, αλλά όμως απαγορεύεται να είναι αυθαίρετος. Διότι η χρησιμοποίηση της Δικαιοσύνης για την καταπάτηση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι γνώρισμα χωρών με μεγάλα δημοκρατικά ελλείμματα. Η κυβέρνηση, αν θέλει πραγματικά να προστατέψει το παιδί πρέπει να προσδιορίσει την έννοια του συμφέροντος του παιδιού προτάσσοντας τις κοινές γονικές ευθύνες, δηλαδή σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού και να μην νομοθετήσει τη διαστρέβλωση της.

Κώστας Λαδάκης, ιατρός