Δημοσιεύθηκε στη Καθημερινή,
Δείτε το πρωτότυπο ΕΔΩ
09.04.2021
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΗΣ*,
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ**
Επειτα από παλινωδίες πολλών ετών, η κυβέρνηση παρουσίασε και έδωσε στη διαβούλευση (από τις 18.3) ένα σχέδιο αναμόρφωσης του οικογενειακού δικαίου με κεντρικό άξονα την αλλαγή στα ζητήματα γονικής μέριμνας και επιμέλειας των παιδιών σε περίπτωση διαζυγίου. Είναι σημαντικό ότι το αρμόδιο υπουργείο και ο αρμόδιος υπουργός τολμά μια μεταρρύθμιση που πολλοί εξήγγειλαν και δεν πραγματοποίησαν και ακόμη περισσότεροι πολέμησαν με κάθε τρόπο, ανάμεσά τους δυστυχώς και επιστήμονες. Αγωνίζονται να προβάλουν την εχθρική στην κοινή φροντίδα και ανατροφή των παιδιών και από τους δύο γονείς άποψη ως μια άποψη που τάχα λαμβάνει υπόψη την ιδιαιτερότητα κάθε παιδιού, και καλούν την πολιτεία να επιτρέψει ευελιξία στο ζήτημα της ανατροφής των παιδιών. Ενα απολύτως σοφιστικό επιχείρημα, πρώτον επειδή μέχρι τώρα οι διαμαρτυρόμενοι για έλλειψη ευελιξίας δεν αντέδρασαν ποτέ ενάντια στο καθεστώς της μιας και μόνης μορφής επιμέλειας που υπήρχε και υπάρχει, της αποκλειστικής. Δεύτερον, γιατί όλες οι μορφές επιμέλειας συνεχίζουν να προβλέπονται, τρίτον γιατί η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν γνωρίζει «δύο απόψεις», διαφορές ανδρών γυναικών, πατέρων κατά μητέρων, αντιλήψεις και πεποιθήσεις. Η ισότητα των γονέων είναι ζήτημα δικαιωμάτων του ανθρώπου και η ανατροφή των παιδιών είναι ζήτημα δικαιωμάτων του παιδιού, και τα δικαιώματα είναι τα ίδια για όλες τις χώρες του πλανήτη. Τα δικαιώματα αυτά ισχύουν ήδη στην Ελλάδα αφού έχει κυρώσει τις διεθνείς συνθήκες που τα προστατεύουν.
Ωστόσο το κείμενο σχέδιο νόμου χρήζει βελτιώσεων και αποσαφηνίσεων. Ενώ είναι θετική η διατύπωση «ενεργή παρουσία στην ανατροφή» όπως και η ισότητα των γονέων σε ευθύνες και δικαιώματα, καθώς επίσης ότι δεν αφαιρείται κατά τεκμήριο η επιμέλεια στη διάσταση και στο διαζύγιο, όπως και το ότι αποκτούν ενεργό γονική μέριμνα οι πατέρες μιας κατηγορίας παιδιών που γεννήθηκαν εκτός γάμου, δεν διατυπώνεται η αρχή της ανατροφής του τέκνου από κοινού και εξίσου και από τους δύο γονείς, καθώς και ότι η αρχή αυτή κάμπτεται χάριν του συμφέροντος του τέκνου μόνο λόγω κακής άσκησης της γονικής μέριμνας. Το διεθνές δίκαιο δικαιωμάτων ανθρώπου δεν ενσωματώνεται πλήρως, αφού το δικαστήριο μπορεί να αφαιρεί επιμέλεια και για λόγους πέραν της κακής άσκησης της γονικής μέριμνας, ενώ ορίζοντας «γονέα με τον οποίο το τέκνο διαμένει», ο νόμος αφαιρεί τη φροντίδα του προσώπου του τέκνου που αποτελεί μέρος της επιμέλειας. Η επιμέλεια δεν θα είναι κοινή, αφού «ο γονέας με τον οποίο διαμένει» θα αποφασίζει για όλα τα καθημερινά θέματα του παιδιού που είναι και τα πιο σημαντικά. Στα ζητήματα που αποφάσιζαν μέχρι σήμερα και οι δύο γονείς προστίθενται μόνο τα μακροχρόνια θέματα εκπαίδευσης. Η πρακτική του συναινετικού διαζυγίου με εναλλασσόμενη κατοικία αποκλείεται, γιατί ο νόμος θα απαιτεί να καθοριστεί ο «γονέας με τον οποίο διαμένει» και για το συναινετικό διαζύγιο.
Θετικό είναι και το ότι παραμένει δυσχερής η μεταβολή του τόπου κατοικίας του τέκνου αν εμποδίζεται η επικοινωνία και το ότι απαριθμούνται ενδεικτικά οι περιστάσεις κακής άσκησης της γονικής μέριμνας. Ο ίδιος όμως ο γονέας με τον οποίο το τέκνο διαμένει και ασκεί τη φροντίδα του θα καθορίζει αρχικά τον τόπο κατοικίας του τέκνου και μόνο η μεταβολή θα γίνεται δυσχερής χωρίς όμως να εμποδίζεται. Ο χρόνος ανατροφής του παιδιού δεν προβλέπεται «εξίσου» και με τους δύο γονείς, ενώ ακόμη και το 1/3 δεν είναι απόλυτο αφού μπορεί να είναι και λιγότερο αν εμποδίζεται η καθημερινότητα του τέκνου, όπως αυτή διαμορφώνεται από τον γονέα με τον οποίο το τέκνο διαμένει. Η επικοινωνία ανάγεται ορθά σε υποχρέωση των γονέων χωρίς όμως να προβλέπεται και η παραχρήμα εκτέλεση των αποφάσεων επικοινωνίας. Το point system είναι ατελέσφορο αν χρειάζονται δίκη ή δίκες για να εφαρμοστεί η πρώτη απόφαση που εκδόθηκε. Λείπει επίσης κάθε πρόβλεψη για μηχανισμούς εξωδικαστικής προστασίας, ενώ η υποχρεωτική διαμεσολάβηση στο μέσο μιας δίκης αυξάνει σημαντικά το κόστος και την καθυστέρηση, αφού θα οριστεί νέα δικάσιμος μετά τη διαμεσολάβηση. Τέλος, δεν μεταβάλλονται οι παλιές αποφάσεις, ενώ για τα συμφωνητικά συναινετικού διαζυγίου θα πρέπει μέχρι τις 30 Ιουνίου 2023 να προσφύγει στο δικαστήριο ένας γονέας για να εκδώσει απόφαση με τον νέο νόμο.
Με το παρόν σχέδιο νόμου αναδεικνύεται νικητής η αποκλειστική επιμέλεια με άλλο αφήγημα. Οι δύο γονείς θα παίρνουν κοινή επιμέλεια χωρίς συναπόφαση και έτσι ο ένας χάνει το παιδί – η φροντίδα του θα αφαιρείται πάντα από τον ένα γονέα. Η φροντίδα θα είναι η νέα επιμέλεια των δικαστηρίων. Η κοινωνία μας και ειδικά τα παιδιά αξίζουν έναν καλύτερο νόμο, τώρα που έγινε το πρώτο βήμα.
* Ο κ. Γιώργος Καραμανώλης είναι καθηγητής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Βιέννης.
** Ο κ. Γιάννης Παπαρρηγόπουλος είναι Δικηγόρος Αθηνών.
Mέλη του Συλλόγου Συνεπιμέλεια.
