ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΔΙΚΑΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΩΝ

Το κείμενο αυτό έχει αποσταλεί σε πολλές εφημερίδες, κανάλια, σάιτ. Κανείς δεν το δημοσίευσε ενώ ασμένως δημοσίευσαν τις παρατηρήσεις της ΕΝΔΕ. Από τη στιγμή που κατέβηκαν από  το έδρανο οι δικαστές  και όρθωσαν δημόσια λόγο μας δίνουν το δικαίωμα να τους δώσουμε  απαντήσεις και να τους σχολιάσουμε.

Δημοσιεύσατε ελεύθερα τις παρούσες σκέψεις. 

Η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων (ΕΝΔΕ) υπέβαλε στις 5 Απριλίου προτάσεις προς το Υπουργείο Δικαιοσύνης για τη μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου. Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών θέλει τη νομοθετική πρωτοβουλία να την έχει η Κυβέρνηση και τη νομοθετική εξουσία να την ασκεί η Βουλή. Έτσι τα δικαστήρια ελέγχουν τη συνταγματικότητά των νόμων που εφαρμόζουν καθώς και τη συμμόρφωσή με το διεθνές και ενωσιακό δίκαιο. Η νομολογία ερμηνεύει μεν το δίκαιο αλλά δεν αποτελεί πηγή δικαίου και φυσικά δε είναι νομοθεσία. Με τις παρατηρήσεις της η ΕΝΔΕ αναλύει ότι οραματίζεται τη σύσταση δημόσιων υπηρεσιών για να νομοθετούν. Και διαμαρτύρεται για την απόρριψη του σχεδίου νόμου που εκπόνησε η νομοπαρασκευαστική επιτροπή. Δεν μπορεί παρά να αναφέρεται σε δικαστές, αφού οι δικηγόροι και λοιποί νομικοί υπάγονται στον ιδιωτικό τομέα. Δηλαδή ζητά οι ίδιοι οι δικαστές να κάνουν νόμους. Αυτό έγινε και με τον νόμο του 1983. Ο νόμος δεν υποχρεώνει τον δικαστή να διατάσσει ότι το παιδί θα μεγαλώνει με τον ένα γονέα καταργώντας με την απόφασή ουσιαστικά τον άλλο. Αυτό το κάνει η νομολογία. Η επί 37 χρόνια νομολογία είναι δημιούργημα των μελών της ΕΝΔΕ. Ο κ. Υπουργός Δικαιοσύνης από το βήμα της Βουλής ανέφερε ότι το δικαστικό σύστημα αποτελεί μέρος του προβλήματος. Τώρα η ΕΝΔΕ επιδιώκει να συμμετάσχει στην επίλυση του προβλήματος.

Στη συνέχεια θα καταδειχθεί ότι τα μέλη της ΕΝΔΕ, από τη θέση που βρίσκονται, μπορούν άμεσα, σε εφαρμογή του υπάρχοντος νόμου, να εφαρμόσουν όλα όσα η ΕΝΔΕ προτείνει με τις πιο πάνω παρατηρήσεις της. Πριν από αυτό, σημειώνεται ότι δεν έκανε κάποια αναφορά στην ανακοίνωση της ΕΝΔΕ για το «πώς φτάσαμε ως εδώ» ούτε για το αν η ΕΝΔΕ υπερασπίζεται τη νομολογία που όλοι γνωρίζουμε. Δεν έχει υπάρξει άλλωστε κάποια κίνηση από την ΕΝΔΕ στο παρελθόν που να αναγνωρίζει έστω το μέρος του προβλήματος, το οποίο πηγάζει από τη πλευρά των μελών της, πόσο μάλλον κάποια πρόταση λύσης.

Μου είναι αδιάφορο αν αυτό συμβαίνει γιατί θέλει η ΕΝΔΕ να διατηρήσει τη νομολογία, για να αισθάνονται ασφαλή και χωρίς ευθύνη τα μέλη της ή για κάποιο άλλο λόγο. Από το βήμα της Βουλής ο Υπουργός δεσμεύτηκε για το ότι θέλει να μεταβάλει τη νομοθεσία. Προς στιγμή όμως φάνηκε ότι ήθελε ο νομοθέτης να επιβληθεί στο δικαστικό σύστημα. Και το έκανε προκειμένου να εφαρμοστούν οι διεθνείς συνθήκες, να εκπληρωθούν οι υποχρεώσεις της χώρας και να εφαρμοστούν πολιτικές προστασίας του ανθρώπου και του παιδιού. Η Δημοκρατία δηλαδή λειτούργησε. Ή τουλάχιστον έτσι φάνηκε. Ευελπιστώ ότι μετά την ανακοίνωση της ΕΝΔΕ θα δούμε μια μεταστροφή της νομολογίας.

Συνολικά επί των παρατηρήσεων, πιο πολύ απ’ όλα με ανησυχεί ότι ΕΝΔΕ ζήτησε ν’ αντικατασταθεί η λέξη πρωτίστως με τη λέξη ιδίως στο σχέδιο νόμου που γράφει ότι «το συμφέρον του παιδιού είναι πρωτίστως να το ανατρέφουν και οι δύο γονείς». Ανησύχησα γιατί μπορεί έτσι να οδηγηθούμε στο μέλλον ξανά στο να λέει άλλα η νομολογία και άλλα ο νόμος. Δεν καταλογίζω δόλο, απλά αναφέρω ότι δεν έχει γίνει κατανοητό από την ΕΝΔΕ το πρόβλημα και είναι ορατός ο κίνδυνος να διατηρηθεί η νομολογία.

Ας εξετάσουμε του αναγκαίους όρους νομοθέτησης που θέτει η ΕΝΔΕ.

1. Μόνιμη υπηρεσία παιδοψυχολόγων. Μόνο που η ειδικότητα αυτή δεν υπάρχει στην Ελλάδα. Γιατί όχι παιδίατροι, ψυχίατροι, νευρολόγοι, κοινωνιολόγοι ή άλλες ειδικότητες; Κατά τη γνώμη μου χρειάζεται ένα ανεξάρτητο σώμα δικαστικών ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών, από δημόσιους λειτουργούς, που θα αμείβονταιακριβώς όπως άλλα ανεξάρτητα σώματα, όπως π.χ. οι συμβολαιογράφοι, με αντίστοιχα επαγγελματικά δικαιώματα, που θα αυτοδιοικείται επιστημονικά και νομικά και θα αυτοελέγχεται. Ένα σώμα ανεξάρτητο από το δικαστικό, στο οποίο θα προσφεύγει ο κάθε γονιός και οι εκθέσεις του θα είναι προς χρήση των γονιών και του δικαστή, απόρρητες, αλλά όχι μυστικές.
2. Η υποχρεωτική συμβουλευτική όπως και η υποχρεωτική θεραπεία είναι αντίφαση των όρων. Και η υποχρεωτική παροχή τέτοιων υπηρεσιών μόνο από το δημόσιο τομέα είναι παράνομη κατά το δίκαιο της δημόσιας υγείας.
3. Σεμινάρια και μάλιστα μόνιμα. Οι δικαστές δεν πήραν το πτυχίο τους με σεμινάρια. Θέλει διάβασμα. Πολύ διάβασμα για να γίνει κάποιος δικαστής. Πως θα αποκτήσουμε οικογενειακούς δικαστές με λίγες βδομάδες σεμινάρια στη σχολή δικαστών στη Θεσσαλονίκη; Χρειάζεται εκπαίδευση και όχι επιμόρφωση.

Επειδή οι Δικαστές δεν είναι τόσο αποσυνδεδεμένοι από τη κοινωνική πραγματικότητα ώστε να μη γνωρίζουν πως λειτουργεί το σύστημά μας, επειδή το δικαστικό σώμα αποτελείται από καλόπιστους και ευσυνείδητους λειτουργούς, δεν πρέπει να δίνεται η ευκαιρία για κακόπιστες σκέψεις όπως ότι, αφού σε πρώτο χρόνο εμποδίστηκε η μεταρρύθμιση, σε δεύτερο χρόνο θα εμποδιστεί και όποια επόμενη, μελλοντική, προσπάθεια μεταβολής.

Ανέφερα αρχικά ότι τα μέλη της ΕΝΔΕ μπορούν σήμερα να εφαρμόσουν όλα όσα γράφει η ένωση σαν προτάσεις. Ας τα δούμε ένα- ένα.

1. Το άρθρο 56 ΑΚ για τη κατοικία του τέκνου είχε θεσπιστεί για να γίνονται επιδόσεις δικογράφων προς το τέκνο. Γι’ αυτό είναι στο κεφάλαιο των γενικών αρχών και όχι στο κεφάλαιο του οικογενειακού. Όμως αυτό το άρθρο χρησιμοποιήθηκε από τη νομολογία για να καθορίζει τη κατοικία του παιδιού ο γονέας με τον οποίο διαμένει, δηλαδή ο γονέας με αποκλειστική επιμέλεια. Στο οικείο κεφάλαιο του οικογενειακού δικαίου ο γονέας με επιμέλεια καθορίζει το τόπο όπου το τέκνο διαμένει, όχι τον τόπο όπου κατοικεί. Διεθνείς συμβάσεις σχετικές με την απαγωγή παιδιών, προβλέπουν ότι κατοικία του παιδιού είναι και πρέπει να είναι η τελευταία κοινή κατοικία των γονέων. Σε εφαρμογή τους τα μέλη της ΕΝΔΕ μπορούν να αλλάξουν τη νομολογία τους.
2. Με το άρθρο, το 1441 ΑΚ για το συναινετικό διαζύγιο επιστρέφει η ΕΝΔΕ στη «κατανομή» της γονικής μέριμνας. Με το νέο νόμο η γονική μέριμνα επιμέλεια και φροντίδα παραμένει κοινή και συνασκείται. Δεν κατανέμεται. Προσπαθεί η κοινωνία να αλλάξει παράδειγμα, να εφαρμόσει κάτι άλλο, και αυτοί που θα εφαρμόσουν το νέο παράδειγμα μιλάνε με όρους του χθες. Ας αφήσουμε τη λογική της παράτασης των επαγγελματικών μισθώσεων. Οι γονείς χρειάζεται να επικαιροποιούν τις συμφωνίες όταν χρειαστεί. Γιατί οι συμφωνίες αφορούν την ανατροφή του παιδιού, όχι η χρονική διάρκεια ενός συμφωνητικού. Ας ξεφύγουμε επιτέλους από τη λογική τύπου επιμέλειας που θέλει να λέει η έδρα «πάρε την επιμέλεια και μη ξαναρθείς μπροστά μου».
3. Το άρθρο 1511, σχετικά με το συμφέρον του παιδιού, είναι καθοριστικό του πνεύματος όλου του εγγράφου. Λέει λοιπόν η ΕΝΔΕ ότι το συμφέρον του παιδιού κρίνεται κατά περίπτωση. Ναι έτσι είναι.Ξεκινάμε από το κανόνα το παιδί ότι το ανατρέφουν οι δύο γονείς του. Κατ’ εξαίρεση, κατά περίπτωση για κάθε ένα παιδί ξεχωριστά, μπορεί να εκδιωχθεί αν πρέπει ένας γονέας λόγω κακής άσκησης της γονικής μέριμνας. Η ΕΝΔΕ όπως και η νομολογία αρνείται το κανόνα. Κάνει την εξαίρεση κανόνα και θέλει την απόλυτη ελευθερία των μελών της στο ν’ αναθέτουν αυτοί την ανατροφή του παιδιού μόνο αν αυτά θέλουν και στους δύο γονείς. Αρνείται την ιεράρχηση των δικαιωμάτων, αρνείται την κατάλυση της νομολογίας. Αφού λοιπόν πιστεύει η ΕΝΔΕ ότι το συμφέρον του παιδιού είναι ΙΔΙΩΣ και όχι ΠΡΩΤΙΣΤΩΣ να το ανατρέφουν οι δύο γονείς, γιατί δεν έβγαλε έστω και μία απόφαση κοινής ανατροφής όλα αυτά τα χρόνια; Δεν υπήρχε έστω και μία περίπτωση όπου ΙΔΙΩΣ θα συνέφερε το παιδί να το μεγαλώνουν και οι δύο γονείς; Αν ήθελε να εφαρμόσει έστω το ΙΔΙΩΣ δεν είχε παρά να εφαρμόσει τους κυρωτικούς νόμους διεθνών συμβάσεων που προβλέπουν την το δικαίωμα του παιδιού σε ανατροφή και από τους δύο γονείς. Ας δούμε και τη γνώμη του παιδιού. Λέει ο ΟΗΕ ότι πρέπει να λαμβάνεται υπόψη από παιδί που έχει την ικανότητα διάκρισης και ότι πρέπει η γνώμη να ληφθεί κατάλληλα. Δηλαδή με κρίσεις που πρέπει να εκφέρει κάποιος που έχει αντίστοιχα επαγγελματικά δικαιώματα. Γιατί δε διατάσσεται πραγματογνωμοσύνη για να ληφθεί η γνώμη του παιδιού παρά κακοποιούνται παιδιά στα γραφειάκια των δικαστών, στα οποία δίνονται αποκλειστική επιμέλεια μετά από διαδικασία λίγων λεπτών;
4. Για το άρθρο 1512 ορθά για την επίλυση των διαφορών. Σωστά αναφέρει η ΕΝΔΕ ότι η υποχρεωτική διαμεσολάβηση είναι ατελέσφορη. Συνεχίζει όμως παραθέτοντας αντίληψή της για το πως θα λειτουργήσει μια δικαστική κοινωνική υπηρεσία. Μιλήσαμε γι’ αυτό πιο πριν. Αυτό που χρειάζεται δεν είναι θεραπεία και συμβουλευτική, χρειάζεται κοινωνικός μηχανισμός προστασίας που θα οδηγεί τους γονείς στη συνεργασία και όχι στην αντιδικία που θα επιτρέπει παιδί, γονείς, δικηγόρους και δικαστές να σταθούν μπροστά στο νόμο δίπλα – δίπλα και όχι απέναντι και που η λύση που θα δοθεί θα είναι συμφωνημένη και για τις δικές τους ανάγκες. Αν η ΕΝΔΕ θέλει επαγγελματίες της οικογένειας, γιατί τα μέλη της δεν διατάσσουν πραγματογνωμοσύνη; Χωρίς δεύτερη σκέψη τη διατάσσουν για τα οικόπεδα, γιατί τη στερούν από τα παιδιά; Και αν χρειάζεται διαμεσολάβηση, γιατί δεν παραπέμπουν στη δικαστική μεσολάβηση, αυτή που από χρόνια προβλέπεται από τον ειδικό μεσολαβητή δικαστή;
5. Για το άρθρο 1513 για το τη περίπτωση διαζυγίου. Μόνη παρατήρηση : Καμία διάθεση αλλαγής. Δεν πρέπει να υπάρχουν πράξεις που θα ασκούνται από τον ένα γονέα. Όλες αυτές θα είναι κοινές, συμφωνημένες προκαταβολικά και αποτυπωμένες εγγράφως. Κάθε άλλο σχόλιο για τις πράξεις «του γονέα με τον οποίο συνήθως διαμένει το τέκνο» είναι περιττό.
6. Για το άρθρο 1515, τα παιδιά εκτός γάμου, είναι ορθή η επισήμανση της ΕΝΔΕ ότι οι εξετάσεις DNA δεν είναι αντιδικία. Όμως γιατί δεν το πάει η ΕΝΔΕ μέχρι τέλους; Να καταργηθεί λοιπόν κάθε εξαίρεση. Να ασκούν και οι δύο γονείς κάθε παιδιού που αναγνωρίζεται με οποιοδήποτε τρόπο τη γονική μέριμνα. Μπορούν τα μέλη της ΕΝΔΕ να βασιστούν στην κυρωμένη από το 1987 ευρωπαϊκή σύμβαση άσκησης δικαιωμάτων τέκνων που προβλέπει ότι μετά την αναγνώριση κανένας γονιός δεν θα έχει περισσότερα γονικά δικαιώματα και υποχρεώσεις από τον άλλο. Και ότι πουθενά δε προβλέπεται εξαίρεση στο δίκαιο δικαιωμάτων του ανθρώπου με κριτήριο τη δικονομική στάση των γονέων.
7. Για το άρθρο 1520 για την επικοινωνία. Οι παρατηρήσεις της ΕΝΔΕ προέρχεται από τη νομολογία των μελών της. Πρόσφατη νομολογία επέτρεπε την απομάκρυνση του γονέα με επιμέλεια μαζί με το παιδί σε άλλη πόλη και σαν τρόπο επικοινωνίας διέτασσε την επαφή μέσω skype.Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, η επαφή γονέα και τέκνου γίνεται με τη φυσική παρουσία χωρίς να περιορίζεται τον υπόλοιπο χρόνο η χρήση τηλεπικοινωνιακών μέσων. Έχουμε λοιπόν εδώ δύο ζητήματα: επικοινωνία με φυσική παρουσία και επαφή με χρήση τηλεπικοινωνιακών μέσων. Μέχρι σήμερα δεν υπήρχε διάταξη νόμου που να λέει πόσο χρόνο πρέπει να περνά το παιδί με κάποιο γονέα. Ούτε το πώς θα γίνεται η επικοινωνία. Το έκανε αυτό η νομολογία. Το ίδιο συμβαίνει και για την εφαρμογή του άρθρου 1532 για τις περιπτώσεις κακής άσκησης της γονικής μέριμνας, άρθρου που η νομολογία δεν το εφαρμόζει αν και έχει τα μέσα να το κάνει όπως τους πραγματογνώμονες.

Σαν τελική παρατήρηση, ζητά η ΕΝΔΕ να συσταθούν νομοθετικές επιτροπές και κοινωνικούς λειτουργούς του δημοσίου τομέα. Αλλά ο δημόσιος τομέας που ζητά η ΕΝΔΕ είναι τα ίδια τα μέλη της. Αυτά και μόνο να έχουν την ευθύνη προστασίας του γονέα και του τέκνου και πριν και κατά και μετά μια δίκη. Δεν θα αποδράσουν από τις ευθύνες τους φορτώνοντάς τες δε μια δημόσια υπηρεσία που θα συσταθεί. Άλλωστε, την απόφαση δεν την υπογράφει το δικαστήριο αλλά ο δικαστής του Μονομελούς Πρωτοδικείου και του Μονομελούς Εφετείου που έχει την ευθύνη της απόφασης. Δεν θα τη μεταθέσει σε κάποιο κοινωνικό λειτουργό. Οι αποφάσεις δημοσιεύονται και εκτελούνται στο όνομα τους Ελληνικού Λαού. Τις σεβόμαστε όλοι και πειθόμαστε σε αυτές. Τους δικαστές του σεβόμαστε αν ασκούν με σύνεση το λειτούργημά τους.

Μετά τις παρατηρήσεις της ΕΝΔΕ περιμένουμε τα μέλη της ν’ αλλάξουν τη νομολογία. Αν δεν το κάνουν από σήμερα, οι παρατηρήσεις τους για μεταρρύθμιση του οικογενειακού θα είναι παρατηρήσεις για τη μη μεταρρύθμιση. Το σεβασμό που ζητά η ΕΝΔΕ με τις από 30  και 31 Μαρτίου επιστολές προς το Υπουργείο Δικαιοσύνης πρέπει να τον κερδίσει.

Στην Ελλάδα χρειάζεται μια ΕΝΔΕ προστάτης του ανήλικου παιδιού και του καλού γονέα.

Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος, δικηγόρος ΔΣΑ