Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης

9 Μαρτίου 2011

Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης

Ευστράτιος Παπάνης * και Δρ Ιωάννης Λάμπρου

*Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου

Η σημερινή μέρα ( 25 Απριλίου) είναι γνωστή ως Παγκόσμια Ημέρα Συνειδητοποίησης της Γονικής Αποξένωσης. Μια ημέρα, που αν και δεν είναι τόσο παγκόσμια, όσο υπονοεί η ονομασία της, καθώς μέχρι στιγμής είναι καθιερωμένη μόνο σε δώδεκα αμερικανικές πολιτείες και τις Βερμούδες, έρχεται να επιβεβαιώσει ότι το συνηθέστατο πλέον και στη χώρα μας φαινόμενο των διαζυγίων, επηρεάζει ανεπανόρθωτα την παιδική ψυχή. Γιατί το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης συμβαίνει, όταν ο ένας από τους δύο γονείς στρέφει εναντίον του άλλου το παιδί ή τα παιδιά τους. Και αυτός ο γονιός είναι συνήθως η μητέρα, η οποία κατά κανόνα αναλαμβάνει την κηδεμονία. Η μητέρα λοιπόν σε περίπτωση διαζυγίου στρέφει κάποιες φορές τα παιδιά εναντίον του πατέρα, καταστρέφοντας τα ψυχολογικά.Το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης δεν είναι ακόμη αναγνωρισμένο από τον Αμερικανικό Ψυχολογικό Σύλλογο και φυσικά δεν αναγνωρίζεται από την Ελληνική Νομοθεσία. Μερικοί μελετητές προτιμούν αντ” αυτού τον όρο «Διαταραχή Γονικής Αποξένωσης».

Σύμφωνα με την ανοιχτή στις φεμινιστικές προσεγγίσεις και διακεκριμένη ψυχαναλύτρια Julia Kristeva, η οποία μιλάει από την πλευρά των γυναικών, οι σχέσεις μητέρας-παιδιού δεν είναι πάντα αγαστές. Για το παιδί η εικόνα της μητέρας, η οποία βρίσκεται εκτός των στερεοτύπων της πατριαρχικής «οργανωμένης» κοινωνίας, συνοδεύεται από μία πληθώρα συναισθημάτων και έτσι είναι δυνατό να παίρνει στο παιδικό ασυνείδητο μια μορφή, η οποία είναι όπως ακριβώς και ο πατέρας, φορέας εξουσίας. Αλλά, ενώ η εικόνα του πατέρα-κουβαλητή συνδέεται με το νόμο και την τάξη, η εικόνα της μητέρας, η οποία πλημμυρίζεται από συναισθήματα, μπορεί να είναι και τρομακτική. Ειδικά σε περιπτώσεις διαζυγίων, κατά τις οποίες το παιδί απομακρύνεται από τον ένα γονιό, συνήθως τον πατέρα, και διαμένει με τον άλλο, συνήθως τη μητέρα, τα χαρακτηριστικά του ενός γονιού είναι αυτά που υπερισχύουν στο παιδικό ασυνείδητο. Και αν το πατρικό πρότυπο λείπει, το οποίο ως συνδεόμενο με το νόμο και την τάξη, λειτουργεί ως εκλογικευτική δύναμη, η οποία δίνει μορφή στη μητρότητα και την απαλλάσσει από το συναισθηματικό πληθωρισμό, τότε η ισορροπία χάνεται και η μητρική εικόνα είναι δυνατόν, υπό όρους, να γίνεται στο επίπεδο τουλάχιστον του ασυνειδήτου, πραγματικό φόβητρο για το παιδί. Έτσι, αυτό το οποίο προέχει, σε περίπτωση διαζυγίου ή όχι, είναι η ισότιμη συμμετοχή και των δύο γονιών στην ανατροφή των παιδιών, ώστε να αποτρέπεται η ψυχική ανισορροπία που μπορεί να προκληθεί σε αυτά από την απουσία του ενός από τα δύο γονικά πρότυπα, η οποία είναι πιθανό να αλλοιώνει εκτός από – πράγμα αυτονόητο – την εικόνα του πατέρα, και αυτήν της μητέρας. Ίσως επομένως η αλλοιωμένη ασυνείδητη εικόνα της μητέρας, για την οποία μιλάει η Kristeva, να ενισχύεται σε περιπτώσεις διαζυγίων και για το λόγο αυτό να προκαλεί στα παιδιά την αποξένωση από τον πατέρα.

Σε πανελλήνια έρευνα ( Παπάνης, Ρουμελιώτου, Νάτσου, 2006) διαπιστώθηκε ότι το ”σύνδρομο” αυτό έχει κάνει αισθητή την παρουσία του και στην Ελλάδα, δεδομένου ότι ο νόμος σκανδαλωδώς πριμοδοτεί τη μητέρα στην ανάληψη της κηδεμονίας των παιδιών. Η συχνότητά του μάλιστα αυξάνεται, όσο τα δικαστήρια λαμβάνουν ολοένα και περισσότερο υπόψη τη γνώμη των παιδιών κατά την εκδίκαση της επιμέλειας.

Τα στοιχεία της έρευνας είναι συντριπτικά:

* Η μητέρα αναλαμβάνει την κηδεμονία των παιδιών στο 87,1% των περιπτώσεων (85,7% των αγοριών και 88,1% των κοριτσιών) έναντι του 12,9% των περιπτώσεων, όπου ο πατέρας είναι ο υπεύθυνος κηδεμόνας των παιδιών (14,3% των αγοριών και 11,9% των κοριτσιών)

* Το 38,1% των αγοριών σε σχέση με το 68,3% των κοριτσιών διατηρεί επαφή μόνο με τη μητέρα του μετά το διαζύγιο. Αντιθέτως, το 11,9% των αγοριών και το 6,7% των κοριτσιών διατηρεί επαφές μόνο με τον πατέρα. Και με τους δύο γονείς έχει σχέσεις το 47,6% των αγοριών και το 23,3% των κοριτσιών, ενώ μόνο το 2,4% των αγοριών και το 1,7% των κοριτσιών δεν διατηρεί επαφές με κανέναν από τους δύο γονείς.

* Διαφοροποιήσεις παρουσιάζονται ανάμεσα στα δύο φύλα και όσον αφορά την απόδοση ευθυνών για το διαζύγιο. Συγκεκριμένα, το 46,3% των αγοριών και το 66,7% των κοριτσιών θεωρεί ότι υπεύθυνος για το χωρισμό είναι ο πατέρας. Τα ποσοστά αυτά μειώνονται σε 12,2% για τα αγόρια και 11,7% για τα κορίτσια, όταν υπεύθυνη για το χωρισμό θεωρείται μόνο η μητέρα. Το 41,5% των αγοριών και το 21,7% των κοριτσιών αποδίδουν την ευθύνη και στους δύο γονείς.

* Στους αστικούς χώρους περισσότερο υπεύθυνος για το χωρισμό θεωρείται ο πατέρας, γεγονός που ισχύει και για χωριά-μικρές πόλεις, σε μικρότερο ποσοστό.

* Το 61,1% των παιδιών ηλικίας 15-25 θεωρούν υπεύθυνο για το χωρισμό τον πατέρα, το 11,1% τη μητέρα και το 27,8% και τους δύο. Στην ηλικιακή ομάδα 26-36 ετών, το 22,2% θεωρεί υπεύθυνο τον πατέρα, το 22,2% τη μητέρα και το 55,6% και τους δύο.

* Ενώ μόλις το 28,9% των παιδιών ηλικίας 15-25 ετών διατηρεί επαφή και με τους δύο γονείς, στις ηλικίες 26-36 το ποσοστό αυτό αυξάνεται στο 88,9%. Η διαφοροποίηση αυτή είναι στατιστικώς σημαντική.

Πολλά από τα παιδιά των χωρισμένων γονιών θεωρούν ότι η απόφαση να αποπέμψουν συναισθηματικά τον πατέρα είναι απόρροια της δικής τους αυτόνομης βούλησης, ανεπηρέαστης από την επίδραση της μητέρας. Μάλιστα μερικές μητέρες διατρανώνουν σθεναρά ότι οι ίδιες προτρέπουν τα παιδιά τους να διατηρήσουν επικοινωνία με τον πατέρα. Κι όμως, οι πράξεις τους επιβεβαιώνουν το αντίθετο, με αποτέλεσμα να περνούν σχιζοειδή μηνύματα στα υπό την κηδεμονία τέκνα τους. Το παιδί που διατείνεται ότι έχει εν πλήρει συνειδήσει αρνηθεί τον πατέρα, συνήθως αγνοεί την υποσυνείδητή του επιθυμία να απαλλάξει τη μητέρα από κάθε ευθύνη, να την προφυλάξει από την αρνητική κοινωνική κριτική και ενδεχομένως, μέσω μιας περίεργης υπεραναπλήρωσης, να μετουσιώσει σε προστατευτικότητα την οργή που αισθάνεται γι” αυτήν, εξαιτίας της απόφασής της να χωρίσει τον πατέρα του (Gardner, R. Το σύνδρομο της γονικής αποξένωσης, σελ 74). Το σύνδρομο της γονικής αποξένωσης αποδίδεται στην μετάθεση της επιθετικότητας, που συνεπάγεται ένα συγκρουσιακό διαζύγιο, στα παιδιά και σε έναν συνδυασμό του Συνδρόμου της Στοκχόλμης (το παιδί αισθάνεται όμηρος της μητέρας και υιοθετεί τις συμπεριφορές που του υπαγορεύει, για να μην αντιμετωπίσει την οργή της) και του φαινομένου των ”Ψευδών Αναμνήσεων” ( σύμφωνα με το οποίο η εικόνα του απόντος πατέρα σταδιακά αλλοιώνεται και αντικαθίσταται από μνήμες, που σπάνια ανιστοιχούν στην πραγματικότητα). Μητέρες που μισούν τον πρώην σύζυγο και χρησιμοποιούν τα παιδιά ως όπλο εναντίον του, που προσπαθούν να του αποσπάσουν περιουσιακά στοιχεία, που είναι κτητικές και διεκδικούν όλη την αγάπη των παιδιών, που θέλουν να διαγράψουν την προηγούμενη ζωή τους, για να κάνουν μια ανεμπόδιστη νεα αρχή, που υποκύπτουν σε ύποπτες παραινέσεις ακραίων φεμινιστριών, που πάσχουν από κατάθλιψη, που μειονεκτούν έναντι του πατέρα ή εξακολουθούν να τον ζηλεύουν, που βρίσκουν νέο σύντροφο, ενδεχομένως να υιοθετούν συμπεριφορές, που οδηγούν στο σύνδρομο αυτό. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το σύνδρομο αποτελεί συναισθηματικό βιασμό για το παιδί και οι γονείς, που το υποκινούν πρέπει να παρακολουθήσουν οικογενειακή θεραπεία.

Το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης αναγνωρίζεται από συμπεριφορές, όπως: Ξαφνικές δικαιολογίες των παιδιών, ώστε να ακυρώσουν τη συνάντηση με τον πατέρα, άρνηση να λάβουν δώρα ή χρήματα από αυτόν, απροθυμία να δουν πρόσωπα της οικογένειας του πατέρα, επισκέψεις της μητέρας σε μέρη που συχνάζουν τα παιδιά κα

ι απαγόρευση στους υπευθύνους να επιτρέπουν την πρόσβαση του πατέρα σε αυτά, απομάκρυνση της μητέρας από τον τόπο εργασίας και διαμονής του πατέρα κλπ.

Σε κάθε περίπτωση η απώλεια του παιδιού από το γονέα που χάνει την κηδεμονία αποτελεί περίοδο πένθους και συναισθηματικά μπορεί να αντιστοιχεί στο συμβολικό θάνατο του παιδιού.